Η άλλη πλευρά της πόλης

Όταν είχα επισκεφτεί πριν από κάμποσα χρόνια το Παρίσι θυμάμαι πως μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση η παρουσία μιας στρατιάς αστέγων με αυτοσχέδια παραπήγματα ακριβώς κάτω από το διασημότερο αξιοθέατο αυτής της φαντασμαγορικής πόλης, τον πύργο του Άιφελ, δίπλα στις όχθες του Σηκουάνα. Επαίτες, κουρελήδες και άστεγοι, ναρκομανείς που κείτονταν στα πεζοδρόμια αναγκάζοντάς μας να περάσουμε κυριολεκτικά από πάνω τους προκειμένου να μην τους πατήσουμε σε μια πόλη που μου ήταν αδύνατο να συνδέσω με τούτες τις ζοφερές και άθλιες εικόνες μέχρι τη στιγμή που τα είδα με τα ίδια μου τα μάτια. Η απογοήτευσή μου από την επίσκεψή μου στην πόλη του φωτός, του έρωτα και της τέχνης που τόσο έχει εκθειαστεί από ολόκληρο τον κόσμο ήταν τεράστια.
Και να, λίγα χρόνια αργότερα βλέπω την ίδια εικόνα να απαντάται και εδώ και να γίνεται όλο και συχνότερη στην δική μου πόλη. Πάντα υπήρχαν επαίτες και άστεγοι, η παρουσία τους ήταν όμως πιο διακριτική, κρυμμένη στα σκοτεινά και σκονισμένα σοκάκια της πόλης παράπλευρα των μεγάλων λεωφόρων. Αυτό έχει αλλάξει δραματικά μέσα στα δύο τελευταία χρόνια της κρίσης που έπληξε τη χώρα. Όπου και να γυρίσεις πλέον το μάτι σου, είναι εκεί. Στις πλατείες, στις κεντρικές οδούς, στα τουριστικά αξιοθέατα, στα συντριβάνια, παντού...

Ένας φωτογράφος στο Flickr άφησε ένα σχόλιο που με προβλημάτισε πολύ. Έγραψε ότι τέτοιες εικόνες δεν πρέπει να τις προβάλουμε, γιατί "άλλο πράγμα είναι η φωτογραφία στο δρόμο και άλλο η φωτογραφία δρόμου" και ότι προσπαθούμε να μην εκθέσουμε κάποιες κοινωνικές ομάδες, όπως στην προκειμένη οι άστεγοι.
Γυρίζω ξανά στη φωτογραφία που τράβηξα από κάποιον κεντρικό δρόμο της Αθήνας. Αναζητώ με ποιον τρόπο αποκάλυψα κατά τον σχολιαστή την ταυτότητά του. Προσπαθώ να αναγνωρίσω χαρακτηριστικά του προσώπου του, αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει γιατί το πρόσωπό του είναι στο μεγαλύτερο μέρος του αθέατο χάρη στη γωνία λήψης που επέλεξα και άρα προστατευμένο από τη δημοσιότητα. Αναζητώ άλλα στοιχεία που να προδίδουν την ταυτότητά του, αν αποκαλύπτεται από κάπου ο δρόμος στον οποίο είναι ξαπλωμένος (το στέκι του δηλαδή), αν γράφει κάπου το όνομά του, αν έχει κάποιο ξεχωριστό σημάδι που να τον χαρακτηρίζει και θα μπορούσα να τον αναγνωρίσω αν τον έβλεπα να περπατάει δίπλα μου στο δρόμο. Τίποτα. Η παρουσία του παραμένει για μένα ανώνυμη, ένα αρχέτυπο αυτής της περιθωριοποιημένης κοινωνικής ομάδας, χωρίς όμως να καταδεικνύεται το ίδιο το άτομο.
Οι άστεγοι, οι λαθρομετανάστες, οι επαίτες, οι ναρκομανείς κτλ. είναι δυστυχώς μια κατάσταση που πλέον έχει ενσωματωθεί πολύ δυναμικά στο γίγνεσθαι της πόλης, είναι παρούσα, υπαρκτή, ποιος ο σκοπός να της γυρίσουμε την πλάτη, τι θα ωφελούσε και ποιον; Μήπως υπάρχει περίπτωση μια τέτοια στάση αποστροφής και αδιαφορίας να απομακρύνει τη ζοφερή πραγματικότητα ως δια μαγείας; Με το να μην προβάλλεται ένα πρόβλημα σημαίνει ότι δεν είναι εκεί;
Μακάρι να γινόταν να λειτουργεί έτσι και να μην μας κατέκλυζαν όλο και πιο μαζικά τέτοιες εικόνες ασχήμιας και εξαθλίωσης από παντού, αλλά δεν γίνεται ένα τέτοιο πρόβλημα να εξαφανιστεί έτσι απλά, επειδή επιλέγουμε να κοιτάζουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Διαπιστώνω ότι η φωτογραφία μου δεν έχει αποκαλύψει κανέναν, πέρα από το ίδιο το πρόβλημα αυτό καθαυτό. Θα έλεγα λοιπόν, αντί να ασχολούμαστε με το αν πρέπει ή όχι να προβάλλονται τέτοια θέματα που μας ξεβολεύουν και ταράζουν με την σκληρότητά τους την αισθητική και τα παγιωμένα δεδομένα μας, ίσως θα ήταν καλύτερα να αρχίσουμε να ασχολούμαστε με το πώς θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε το ίδιο το πρόβλημα και τις αιτίες του, ως κράτος γενικότερα, αλλά και ως πολίτες ειδικότερα. Διάβασα κάπου ότι αυτό που μας ορίζει ως ανθρώπους είναι η υπομονή μας όταν τα έχουμε χάσει όλα και η στάση μας όταν τα έχουμε όλα. Στάση απέναντι στον συνάνθρωπό μας που υποφέρει και απέναντι στον εαυτό μας που δεν θέλει και πολύ για να φτάσει από την ταπεινότητα και τη σεμνότητα στον ξιπασμό, την υπεροψία, την αλαζονεία, τη σκληρότητα και την απανθρωπιά.