Πριν ακόμη εμφανιστούν τα πρώτα αστικά κέντρα στη Μεσοποταμία γύρω στο 4500 π.Χ., ένας αξιοθαύμαστος πολιτισμός με ιδιαίτερα προηγμένη τεχνολογία και σύνθετα συστήματα συμβολικής αναπαράστασης είχε αναπτυχθεί στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης.
Οι κάτοικοι των νεολιθικών Βαλκανίων ήταν οι πρώτοι στην ευρωπαϊκή ήπειρο που υιοθέτησαν ένα νέο μοντέλο οικονομίας, βασισμένο στην καλλιέργεια της γης και την κτηνοτροφία. Αυτό συνέβη την 7η χιλιετία π.Χ. και σήμανε μια ριζική αλλαγή στον τρόπο αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον. Μετά από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια νομαδικής ζωής – κατά τη διάρκεια των οποίων σημειώθηκε ελάχιστη πρόοδος – οι άνθρωποι άρχισαν να κατοικούν σε μόνιμους οικισμούς και να αναπτύσσουν νέες τεχνικές δεξιότητες και τρόπους κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
Ο οίκος έγινε το κέντρο της κοινωνικής ζωής και ο άνθρωπος άρχισε να διερευνά άγνωστες έως τότε πτυχές του υλικού και πνευματικού του κόσμου. Αντικατάστησε τις παραδοσιακές καλύβες με μόνιμα κτίσματα και τα καλάθια με πήλινα αγγεία, Κατανόησε τις ιδιότητες των μετάλλων και άρχισε να κατασκευάζει πολύ πιο αποτελεσματικά εργαλεία. Εξέφρασε τις πνευματικές του ανησυχίες μέσω των ειδωλίων και των ταφικών εθίμων. Και ανέπτυξε ένα σύνθετο σύστημα ανταλλαγών.
Κατά την 5η χιλιετία π.Χ., οι νεολιθικοί πολιτισμοί των Βαλκανίων ήταν από τους πιο προηγμένους της εποχής – με πυκνοκατοικημένους οικισμούς, έντονη κοινωνική διαστρωμάτωση, εντυπωσιακές θρησκευτικές τελετές, σύνθετα δίκτυα ανταλλαγών και σημαντικές κατακτήσεις στον τομέα της μεταλλουργίας
Ωστόσο, στα μέσα της 4ης χιλιετίας, οι περισσότεροι από αυτούς άρχισαν να καταρρέουν με απότομο τρόπο. Οι λόγοι της κατάρρευσης δεν είναι σαφείς: Πληθυσμιακές μετακινήσεις και εισβολές; Κλιματικές αλλαγές; Εξάντληση των φυσικών πόρων;
Τη ζωή στα Βαλκάνια κατά τη νεολιθική περίοδο, ένα θέμα εν πολλοίς άγνωστο, προσπαθεί να φωτίσει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Νίκος Σταμπολίδης με μια έκθεση. Καταπιάνεται ουσιαστικά με τις ομοιότητες και τις διαφορές όσων ζουν την περίοδο αυτή στον ελληνικό και βαλκανικό χώρο. Η έκθεση αποτελεί την ελληνική συμβολή σε μια άλλη, που έρχεται έτοιμη από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και το Μουσείο Ασμόλιαν της Οξφόρδης. Τίτλος της «Το ξεχασμένο παρελθόν της Ευρώπης. Η κοιλάδα του Δούναβη 5000-3500 π.Χ.» και στόχος της να παρουσιάσει τα επιτεύγματα των ανθρώπων που έζησαν για περίπου 1.500 χρόνια στις παραδουνάβιες περιοχές (Μολδαβία, Ρουμανία, Βουλγαρία).
Τα διακόσια αντικείμενα της αμερικανικής έκθεσης, από 22 μουσεία τριών χωρών, δείχνουν το κοινό ευρωπαϊκό παρελθόν σε μια πρώιμη εποχή για την ανάπτυξη του πολιτισμού της. Λείπει η Ελλάδα, αν και έχει πολλά ευρήματα της ίδιας εποχής. Γι' αυτό ο Ν. Σταμπολίδης αποφάσισε να οργανώσει παράλληλα μια νέα έκθεση (σε ξεχωριστές αίθουσες του ίδιου Μουσείου) με 87 ελληνικά νεολιθικά αντικείμενα (περίαπτα, ειδώλια, αγγεία, εργαλεία) από Θεσσαλονίκη, Δράμα, Σέρρες, Θεσσαλία και Πελοπόννησο. Προέρχονται από διάφορα ελληνικά κρατικά μουσεία, το Μπενάκη και τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή.
Το ξεχασμένο παρελθόν της «Παλαιάς Ευρώπης» αποκαλύπτεται σε αυτήν την έκθεση, που περιλαμβάνει πάνω από 200 νεολιθικά αντικείμενα από τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Μολδαβία. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα εντυπωσιακά ανθρωπόμορφα ειδώλια – που θυμίζουν έργα μοντέρνας τέχνης – τα πολύχρωμα αγγεία, τα πολυάριθμα χάλκινα αντικείμενα και τα περίφημα χρυσά κοσμήματα από το νεκροταφείο της Βάρνας, που συνιστούν τον πρωιμότερο γνωστό «θησαυρό» χρυσών αντικειμένων στον κόσμο.
Η έκθεση οργανώνεται από το Institute for the Study of the Ancient World του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, σε συνεργασία με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ρουμανίας στο Βουκουρέστι, με τη συμμετοχή του Περιφερειακού Ιστορικού Μουσείου της Βάρνας στη Βουλγαρία και του Εθνικού Αρχαιολογικού και Ιστορικού Μουσείου της Μολδαβίας στο Κισινάου.
Παράλληλα με τη συγκεκριμένη έκθεση, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, οργανώνει μια συνοπτική παρουσίαση 90 αντικειμένων από ελληνικές νεολιθικές θέσεις για συγκριτικούς λόγους. Μέσα από την παρουσίαση αναδεικνύονται οι στενές σχέσεις της Ελλάδας με τα υπόλοιπα Βαλκάνια, αλλά και οι ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν τον ελλαδικό χώρο, τη συγκεκριμένη περίοδο. Έτσι, δίνεται έτσι η δυνατότητα να μελετηθεί η Ελλάδα μέσα στο ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο των Βαλκανίων και να κατανοηθεί η σχέση της με γενικότερα φαινόμενα της 5ης και 4ης χιλιετία π.Χ., που οδήγησαν στην ακμή, αλλά και την παρακμή των νεολιθικών πολιτισμών της ΝΑ Ευρώπης.
Διάρκεια έκθεσης: 7 Οκτωβρίου 2010 – 10 Ιανουαρίου 2011
