Τα ποιήματά του χαρακτηρίστηκαν ως λογοτεχνικές ωρολογιακές βόμβες. Για τον Αλμπέρ Καμύ ήταν «ο ποιητής της εξέγερσης και μάλιστα ο σημαντικότερος από όλους». Γάλλοι ομότεχνοί του τον αποκάλεσαν «Μεσσία». Δεν δέχτηκε καμιά επιρροή και επηρέασε τους πάντες. Σύμφωνα με τον Πωλ Βαλερύ «όλη η γνωστή λογοτεχνία είναι γραμμένη στη γλώσσα της κοινής λογικής - εκτός από εκείνη που έχει γράψει ο Ρεμπώ».
Για τον Αρθούρο Ρεμπώ (Arthur Rimbaud,1854-1891) δεν υπάρχουν ουδέτερες αντιδράσεις. Ή τον μισείς ή τον λατρεύεις. Αυτό φαίνεται καθαρά από τις ακραίες κριτικές που έχουν γραφτεί γι’ αυτόν και το έργο του:
«Ένα αγγελικό μυαλό που είχε αναμφίβολα δεχτεί τη θεία φώτιση». (Πωλ Κλωντέλ)
«Ο εφευρέτης των ρυθμών της σύγχρονης πεζογραφίας και η βάση στην οποία στηρίχτηκαν όλες οι θεωρίες του είδους» ( Ίντιθ Σίτγουελ)
«Ένα από τα υψηλότερα "πνεύματα" μέσα στο σώμα ενός άγριου και τρομερού παιδιού». (Ζακ Ριβιέρ)
«Ένας αληθινός θεός της εφηβείας». (Αντρέ Μπρετόν)
«Ο πρώτος ποιητής ενός αγέννητου πολιτισμού». (Ρενέ Σαρ)
«Ένας επηρμένος διανοητικά έκφυλος με την επιπρόσθετη επιπλοκή, σε περιόδους λογοτεχνικής παραγωγής, του τοξικού παραληρήματος». (Δρ Ζάκμεν-Παρλιέ )
«Ιδιοσυστατικός ψυχοπαθής». (Δρ Ζ. Α. Λακάμπρ)
«Ο πρώτος άνδρας που έκανε ποτέ μια σημαντική δήλωση για την απελευθέρωση των γυναικών, λέγοντας ότι όταν οι γυναίκες απελευθερωθούν από τη μακροχρόνια δουλεία τους στους άνδρες, θα είναι πραγματικός χείμαρρος. Νέοι ρυθμοί, νέα ποίηση, νέοι τρόμοι, νέες ομορφιές». (Πάττι Σμιθ)
Πολλοί έχουν βαδίσει στα ίχνη του προκειμένου να ανακαλύψουν πού κρύβεται η αλήθεια για αυτόν τον τόσο αντιφατικό ποιητή. Αρκετοί τον ακολούθησαν ως τις αχαρτογράφητες περιοχές που διένυσε ως εξερευνητής. Πάνω από δέκα βιβλία είναι ο μέσος όρος των βιογραφιών που γράφονται γι’ αυτόν κάθε χρόνο, καμία όμως δεν έχει κατορθώσει να αιχμαλωτίσει όλες τις πτυχές του πολυδιάστατου και αινιγματικού χαρακτήρα και έργου του, με αποτέλεσμα η καθολική αλήθεια να εξακολουθεί να παραμένει άπιαστη.
Ο ίδιος ήταν ο πρώτος που αποκήρυξε με τις επιλογές του τους μύθους που συνδέθηκαν με την φήμη του. Άγνωστο γιατί, αποφασίζει να εγκαταλείψει την ποίηση στα είκοσί του χρόνια και ενώ είχε ήδη δείξει σαφή δείγματα δυνατής ποιητικής γραφής. Εγκαταλείπει τους λογοτεχνικούς κύκλους του Παρισιού και ξεκινά μια περιπετειώδη ζωή, ερχόμενος συνεχώς σε μετωπική σύγκρουση με τα χρηστά ήθη της εποχής του. Έχει μείνει στην ιστορία η παθιασμένη σχέση του με τον κατά δέκα χρόνια μεγαλύτερό του, επίσης ποιητή, Πωλ Βερλαίν, την οποία δεν κάλυψε ποτέ κάτω από κοινωνικές μάσκες και ταμπού (ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για τον 19ο αιώνα ακόμη), αντίθετα την προασπίζεται με θέρμη ως μοντέλο κοινωνικής αλλαγής. Ταξιδεύει σε πολλές χώρες του κόσμου, εργάζεται ως εργοστασιακός εργάτης, παιδαγωγός, επαίτης, λιμενεργάτης, μισθοφόρος, ναυτικός, εξερευνητής, έμπορος, λαθρέμπορος όπλων, αργυραμοιβός και, για ορισμένους κατοίκους της νότιας Αβησσυνίας, ως μουσουλμάνος Προφήτης.
Ο ίδιος ήταν αυτός που με τις ανατρεπτικές επιλογές και την αδυσώπητη γραφίδα του, διαμόρφωσε τον θρύλο του. Εμπνευσμένος αναρχικός, ναρκομανής, ομοφυλόφιλος, με εκδηλώσεις ανάρμοστης συμπεριφοράς που έφτανε συχνά στα όρια της παρανομίας, ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο ιδανικός αντι-ήρωας, ο σκοτεινός και πολυδιάστατος, ο ευφυής και δαιμονικός, υπήρξε από τις πιο καταστρεπτικές και λυτρωτικές παρουσίες στον πολιτισμό του 20ού αιώνα.
Ποιητής με άγριο κυνισμό και επιδέξιος χειραγωγός, προκαλούσε, αμφισβητούσε, κατέρριπτε και ανέπλαθε με τα πάντα τα πάντα, ακόμη και την ίδια την πραγματικότητα, την οποία θεωρούσε ένα πεδίο πολύ περιοριστικό για την τέχνη της ποίησης, αφού ο αληθινός ποιητής αποτελούσε για τον Ρεμπώ ένα είδος προφήτη, ικανό να διαμορφώσει μία νέα πραγματικότητα, εφευρίσκοντας το άγνωστο. Για να γίνει αυτό, είχε χρέος να γνωριστεί με τον εαυτό του, να τον μάθει, να τον καλλιεργήσει στο μυαλό και στην ψυχή, ώστε τελικά να δημιουργήσει μία «οικουμενική γλώσσα». Για να γίνει προφήτης, έπρεπε να απορρυθμίσει όλες του τις αισθήσεις, εννοώντας προφανώς την συστηματική υπονόμευση κάθε συμβατικής τους λειτουργίας.
Για τον Ρεμπώ η ποίηση έπρεπε να είναι απαλλαγμένη από όλα τα στεγανά, γι’ αυτό και αναζητούσε με μανία νέες ελεύθερες φόρμες, απομακρύνοντας την τέχνη του από τους περιορισμούς του κλασικού μέτρου που επέβαλε ο μέχρι τότε κυρίαρχος στην γαλλική ποίηση τύπος του αλεξανδρινού στίχου. Ο ίδιος αποκαλούσε αυτούς τους πειραματισμούς του «αλχημεία του λόγου». Η γραφή του έδωσε νέες διαστάσεις στην τέχνη της γραφής, η αμφισημία της οποίας εξακολουθεί και αντιστέκεται σε ορθολογιστικές ερμηνείες, με αποτέλεσμα να απομυθοποιήσει την αστική λογοτεχνία, όπως με την ζωή του απομυθοποιούσε την αστική κοινωνία.
«Η πραγματική ζωή είναι απούσα»
«Εγώ είμαι κάποιος άλλος»
«Τον έρωτα πρέπει να τον επινοήσουμε από την αρχή»
«Να τη η εποχή των Δολοφόνων», φράση την οποία ο Χένρυ Μίλλερ συνέδεσε με το χάος της χιλιετίας και τον πυρηνικό πόλεμο14 και η
«λελογισμένη απορρύθμιση όλων των αισθήσεων» - που συχνά παρατίθεται χωρίς τη λέξη «λογική»).
Φράσεις αινιγματικές, απόψεις και επιλογές ακραίες, αναμειγνύονται με μια ζωή ξέχειλη από υπερβολές και καταχρήσεις, ποίηση που καθηλώνει, που ανατρέπει, που ισοπεδώνει και αναπλάθει εκ νέου με νέους όρους και νέα δεδομένα, δημιουργώντας ένα σύνθετο και παθολογικά διφορούμενο έργο, όπου ζωή και τέχνη, τέχνη και ζωή δημιουργούν ένα ισχυρό διανοητικό διεγερτικό και ταυτόχρονα ένα πυκνό αδιαπέραστο ιστό φαντασίωσης και παραίσθησης, από την οποία δύσκολα μπορεί να ξεφύγει κανείς. Εκείνος σταμάτησε να γράφει ποίηση, ελάχιστοι είναι όμως εκείνοι που, αφού αγαπήσουν την ποίησή του, σταματούν να την διαβάζουν.
Παρά την βραχύβια πορεία του (πέθανε στα 37 από μια μορφή καρκίνου των οστών, εγκατέλειψε τους λογοτεχνικούς κύκλους στα 20) πρόλαβε παρόλα αυτά και τάραξε τα λιμνάζοντα λογοτεχνικά νερά, εισάγοντας τον ρομαντισμό στον 20ο αιώνα και προετοιμάζοντας το έδαφος για τα κινήματα του συμβολισμού και σουρεαλισμού. Το έργο του διαπότισε βαθύτατα γενιές ολόκληρες καλλιτεχνών και κινήματα, επηρεάζοντας κατά τρόπο εντυπωσιακό σημαντικά ονόματα από όλους τους χώρους των τεχνών, όπως οι Πάμπλο Πικάσσο, Αντρέ Μπρετόν, Ζαν Κοκτώ, Μπομπ Ντύλαν, Τζον Λένον και Τζιμ Μόρρισον, οι οποίοι μέσα από την πρωτοποριακή του τέχνη βρήκαν μια έξοδο κινδύνου από τον χώρο των συμβάσεων και του κομφορμισμού.
***
Η ΑΛΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ(Μετάφραση: Γιάννης Αντιόχου)
"Και τώρα η σειρά μου. Η εξιστόρηση μιας τρέλας μου.
Για πολύ καιρό καυχήθηκα πως κάθε πιθανού τόπου ήμουν ο κυρίαρχος και ως γελοιότητες χαρακτήριζα τις διασημότητες της σύγχρονης ζωγραφικής και ποιήσεως.
Αυτά που μ΄ άρεσαν ήταν: τα παράλογα έργα ζωγραφικής, τα διακοσμητικά στις εξώπορτες, τα σκηνικά, οι μεταμφιέσεις περιπλανώμενων θιάσων, τα διαφημιστικά φυλλάδια, οι λαϊκοί διάκοσμοι, η ντεμοντέ λογοτεχνία, τα Λατινικά της εκκλησίας, τα ανορθόγραφα ερωτικά βιβλία, οι νουβέλες της γιαγιάς, τα παραμύθια, τα παιδικά βιβλιαράκια, οι παλαιές όπερες, τα ανόητα ρεφρέν και οι αφελείς ομοιοκατάληκτοι ρυθμοί.
Ονειρεύτηκα σταυροφορίες, εξερευνητικά ταξίδια που κανείς δεν είχε υπόψη του, ανιστόρητες δημοκρατίες, καταπνιγμένους θρησκευτικούς πολέμους, επαναστάσεις των ηθών, μετακινήσεις φυλών και ηπείρων. Πίστευα σ’ όλα τα μάγια.
Εφηύρα των φωνηέντων το χρωματολόγιο! Το Άλφα για το μαύρο, το Έψιλον για το λευκό, το Ιώτα για το κόκκινο, το Όμικρον για το κυανό, το Ύψιλον για το πράσινο. Οριοθέτησα τη μορφή και την κίνηση κάθε συμφώνου, και, με ενστικτώδεις ρυθμούς, κολακεύτηκα με την ανακάλυψη μιας ποιητικής γλώσσας, που σήμερα ή αύριο, όλοι θ’ αναγνώριζαν. Και κράτησα για μένα τη μετάφραση της.
Αρχικά ήταν κάτι σαν έρευνα. Έγραψα για σιωπές, για νύχτες, έδωσα λέξεις στ’ απερίγραπτο, σταμάτησα την περιδίνηση. "
Arthur Rimbaud
***
Για τον Αρθούρο Ρεμπώ (Arthur Rimbaud,1854-1891) δεν υπάρχουν ουδέτερες αντιδράσεις. Ή τον μισείς ή τον λατρεύεις. Αυτό φαίνεται καθαρά από τις ακραίες κριτικές που έχουν γραφτεί γι’ αυτόν και το έργο του:
«Ένα αγγελικό μυαλό που είχε αναμφίβολα δεχτεί τη θεία φώτιση». (Πωλ Κλωντέλ)
«Ο εφευρέτης των ρυθμών της σύγχρονης πεζογραφίας και η βάση στην οποία στηρίχτηκαν όλες οι θεωρίες του είδους» ( Ίντιθ Σίτγουελ)
«Ένα από τα υψηλότερα "πνεύματα" μέσα στο σώμα ενός άγριου και τρομερού παιδιού». (Ζακ Ριβιέρ)
«Ένας αληθινός θεός της εφηβείας». (Αντρέ Μπρετόν)
«Ο πρώτος ποιητής ενός αγέννητου πολιτισμού». (Ρενέ Σαρ)
«Ένας επηρμένος διανοητικά έκφυλος με την επιπρόσθετη επιπλοκή, σε περιόδους λογοτεχνικής παραγωγής, του τοξικού παραληρήματος». (Δρ Ζάκμεν-Παρλιέ )
«Ιδιοσυστατικός ψυχοπαθής». (Δρ Ζ. Α. Λακάμπρ)
«Ο πρώτος άνδρας που έκανε ποτέ μια σημαντική δήλωση για την απελευθέρωση των γυναικών, λέγοντας ότι όταν οι γυναίκες απελευθερωθούν από τη μακροχρόνια δουλεία τους στους άνδρες, θα είναι πραγματικός χείμαρρος. Νέοι ρυθμοί, νέα ποίηση, νέοι τρόμοι, νέες ομορφιές». (Πάττι Σμιθ)
Πολλοί έχουν βαδίσει στα ίχνη του προκειμένου να ανακαλύψουν πού κρύβεται η αλήθεια για αυτόν τον τόσο αντιφατικό ποιητή. Αρκετοί τον ακολούθησαν ως τις αχαρτογράφητες περιοχές που διένυσε ως εξερευνητής. Πάνω από δέκα βιβλία είναι ο μέσος όρος των βιογραφιών που γράφονται γι’ αυτόν κάθε χρόνο, καμία όμως δεν έχει κατορθώσει να αιχμαλωτίσει όλες τις πτυχές του πολυδιάστατου και αινιγματικού χαρακτήρα και έργου του, με αποτέλεσμα η καθολική αλήθεια να εξακολουθεί να παραμένει άπιαστη.Ο ίδιος ήταν ο πρώτος που αποκήρυξε με τις επιλογές του τους μύθους που συνδέθηκαν με την φήμη του. Άγνωστο γιατί, αποφασίζει να εγκαταλείψει την ποίηση στα είκοσί του χρόνια και ενώ είχε ήδη δείξει σαφή δείγματα δυνατής ποιητικής γραφής. Εγκαταλείπει τους λογοτεχνικούς κύκλους του Παρισιού και ξεκινά μια περιπετειώδη ζωή, ερχόμενος συνεχώς σε μετωπική σύγκρουση με τα χρηστά ήθη της εποχής του. Έχει μείνει στην ιστορία η παθιασμένη σχέση του με τον κατά δέκα χρόνια μεγαλύτερό του, επίσης ποιητή, Πωλ Βερλαίν, την οποία δεν κάλυψε ποτέ κάτω από κοινωνικές μάσκες και ταμπού (ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για τον 19ο αιώνα ακόμη), αντίθετα την προασπίζεται με θέρμη ως μοντέλο κοινωνικής αλλαγής. Ταξιδεύει σε πολλές χώρες του κόσμου, εργάζεται ως εργοστασιακός εργάτης, παιδαγωγός, επαίτης, λιμενεργάτης, μισθοφόρος, ναυτικός, εξερευνητής, έμπορος, λαθρέμπορος όπλων, αργυραμοιβός και, για ορισμένους κατοίκους της νότιας Αβησσυνίας, ως μουσουλμάνος Προφήτης.
Ο ίδιος ήταν αυτός που με τις ανατρεπτικές επιλογές και την αδυσώπητη γραφίδα του, διαμόρφωσε τον θρύλο του. Εμπνευσμένος αναρχικός, ναρκομανής, ομοφυλόφιλος, με εκδηλώσεις ανάρμοστης συμπεριφοράς που έφτανε συχνά στα όρια της παρανομίας, ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο ιδανικός αντι-ήρωας, ο σκοτεινός και πολυδιάστατος, ο ευφυής και δαιμονικός, υπήρξε από τις πιο καταστρεπτικές και λυτρωτικές παρουσίες στον πολιτισμό του 20ού αιώνα.
Ποιητής με άγριο κυνισμό και επιδέξιος χειραγωγός, προκαλούσε, αμφισβητούσε, κατέρριπτε και ανέπλαθε με τα πάντα τα πάντα, ακόμη και την ίδια την πραγματικότητα, την οποία θεωρούσε ένα πεδίο πολύ περιοριστικό για την τέχνη της ποίησης, αφού ο αληθινός ποιητής αποτελούσε για τον Ρεμπώ ένα είδος προφήτη, ικανό να διαμορφώσει μία νέα πραγματικότητα, εφευρίσκοντας το άγνωστο. Για να γίνει αυτό, είχε χρέος να γνωριστεί με τον εαυτό του, να τον μάθει, να τον καλλιεργήσει στο μυαλό και στην ψυχή, ώστε τελικά να δημιουργήσει μία «οικουμενική γλώσσα». Για να γίνει προφήτης, έπρεπε να απορρυθμίσει όλες του τις αισθήσεις, εννοώντας προφανώς την συστηματική υπονόμευση κάθε συμβατικής τους λειτουργίας.
Για τον Ρεμπώ η ποίηση έπρεπε να είναι απαλλαγμένη από όλα τα στεγανά, γι’ αυτό και αναζητούσε με μανία νέες ελεύθερες φόρμες, απομακρύνοντας την τέχνη του από τους περιορισμούς του κλασικού μέτρου που επέβαλε ο μέχρι τότε κυρίαρχος στην γαλλική ποίηση τύπος του αλεξανδρινού στίχου. Ο ίδιος αποκαλούσε αυτούς τους πειραματισμούς του «αλχημεία του λόγου». Η γραφή του έδωσε νέες διαστάσεις στην τέχνη της γραφής, η αμφισημία της οποίας εξακολουθεί και αντιστέκεται σε ορθολογιστικές ερμηνείες, με αποτέλεσμα να απομυθοποιήσει την αστική λογοτεχνία, όπως με την ζωή του απομυθοποιούσε την αστική κοινωνία.
«Η πραγματική ζωή είναι απούσα»
«Εγώ είμαι κάποιος άλλος»
«Τον έρωτα πρέπει να τον επινοήσουμε από την αρχή»
«Να τη η εποχή των Δολοφόνων», φράση την οποία ο Χένρυ Μίλλερ συνέδεσε με το χάος της χιλιετίας και τον πυρηνικό πόλεμο14 και η
«λελογισμένη απορρύθμιση όλων των αισθήσεων» - που συχνά παρατίθεται χωρίς τη λέξη «λογική»).
Φράσεις αινιγματικές, απόψεις και επιλογές ακραίες, αναμειγνύονται με μια ζωή ξέχειλη από υπερβολές και καταχρήσεις, ποίηση που καθηλώνει, που ανατρέπει, που ισοπεδώνει και αναπλάθει εκ νέου με νέους όρους και νέα δεδομένα, δημιουργώντας ένα σύνθετο και παθολογικά διφορούμενο έργο, όπου ζωή και τέχνη, τέχνη και ζωή δημιουργούν ένα ισχυρό διανοητικό διεγερτικό και ταυτόχρονα ένα πυκνό αδιαπέραστο ιστό φαντασίωσης και παραίσθησης, από την οποία δύσκολα μπορεί να ξεφύγει κανείς. Εκείνος σταμάτησε να γράφει ποίηση, ελάχιστοι είναι όμως εκείνοι που, αφού αγαπήσουν την ποίησή του, σταματούν να την διαβάζουν.
Παρά την βραχύβια πορεία του (πέθανε στα 37 από μια μορφή καρκίνου των οστών, εγκατέλειψε τους λογοτεχνικούς κύκλους στα 20) πρόλαβε παρόλα αυτά και τάραξε τα λιμνάζοντα λογοτεχνικά νερά, εισάγοντας τον ρομαντισμό στον 20ο αιώνα και προετοιμάζοντας το έδαφος για τα κινήματα του συμβολισμού και σουρεαλισμού. Το έργο του διαπότισε βαθύτατα γενιές ολόκληρες καλλιτεχνών και κινήματα, επηρεάζοντας κατά τρόπο εντυπωσιακό σημαντικά ονόματα από όλους τους χώρους των τεχνών, όπως οι Πάμπλο Πικάσσο, Αντρέ Μπρετόν, Ζαν Κοκτώ, Μπομπ Ντύλαν, Τζον Λένον και Τζιμ Μόρρισον, οι οποίοι μέσα από την πρωτοποριακή του τέχνη βρήκαν μια έξοδο κινδύνου από τον χώρο των συμβάσεων και του κομφορμισμού.***
Η ΑΛΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ(Μετάφραση: Γιάννης Αντιόχου)
"Και τώρα η σειρά μου. Η εξιστόρηση μιας τρέλας μου.
Για πολύ καιρό καυχήθηκα πως κάθε πιθανού τόπου ήμουν ο κυρίαρχος και ως γελοιότητες χαρακτήριζα τις διασημότητες της σύγχρονης ζωγραφικής και ποιήσεως.
Αυτά που μ΄ άρεσαν ήταν: τα παράλογα έργα ζωγραφικής, τα διακοσμητικά στις εξώπορτες, τα σκηνικά, οι μεταμφιέσεις περιπλανώμενων θιάσων, τα διαφημιστικά φυλλάδια, οι λαϊκοί διάκοσμοι, η ντεμοντέ λογοτεχνία, τα Λατινικά της εκκλησίας, τα ανορθόγραφα ερωτικά βιβλία, οι νουβέλες της γιαγιάς, τα παραμύθια, τα παιδικά βιβλιαράκια, οι παλαιές όπερες, τα ανόητα ρεφρέν και οι αφελείς ομοιοκατάληκτοι ρυθμοί.
Ονειρεύτηκα σταυροφορίες, εξερευνητικά ταξίδια που κανείς δεν είχε υπόψη του, ανιστόρητες δημοκρατίες, καταπνιγμένους θρησκευτικούς πολέμους, επαναστάσεις των ηθών, μετακινήσεις φυλών και ηπείρων. Πίστευα σ’ όλα τα μάγια.
Εφηύρα των φωνηέντων το χρωματολόγιο! Το Άλφα για το μαύρο, το Έψιλον για το λευκό, το Ιώτα για το κόκκινο, το Όμικρον για το κυανό, το Ύψιλον για το πράσινο. Οριοθέτησα τη μορφή και την κίνηση κάθε συμφώνου, και, με ενστικτώδεις ρυθμούς, κολακεύτηκα με την ανακάλυψη μιας ποιητικής γλώσσας, που σήμερα ή αύριο, όλοι θ’ αναγνώριζαν. Και κράτησα για μένα τη μετάφραση της.
Αρχικά ήταν κάτι σαν έρευνα. Έγραψα για σιωπές, για νύχτες, έδωσα λέξεις στ’ απερίγραπτο, σταμάτησα την περιδίνηση. "
Arthur Rimbaud
***