Ο Τιτσιάνο στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

24 έργα ιταλών καλλιτεχνών της Αναγέννησης θα ταξιδέψουν στην Αθήνα από μεγάλα μουσεία και ιδρύματα της Ιταλίας στα πλαίσια της έκθεσης, με τίτλο: "Από τον Tiziano στον Pietro da Cortona: το Ιερό – ο Μύθος – η Ποίηση", με την οποία θα υποδεχτεί φέτος το φθινόπωρο το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Ανάμεσά τους και επτά ιδιόχειρα έργα του μεγάλου βενετού καλλιτέχνη Τιτσιάνο Βετσέλιο, ή Τισιανό όπως είναι ευρύτερα γνωστός στο ελληνικό κοινό, σημαντικού εκπροσώπου της αναγεννησιακής τέχνης. Λίγοι ίσως θα γνωρίζουν πως ο Τιτσιάνο ήταν ο πρώτος δάσκαλος στον οποίο μαθήτευσε ο δικός μας Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή Ελ Γκρέκο, όταν έφυγε για πρώτη φορά από την γενέτειρά του, την Κρήτη, προς αναζήτηση νέων καλλιτεχνικών εκφραστικών οδών που άνθιζαν στην Ευρώπη του 16ου – 17ου αιώνα.

Μαρτυρίες τοποθετούν τη γέννηση του Τιτσιάνο ανάμεσα στο 1477 με 1490. Στα εννέα του χρόνια, ο πατέρας του τον έστειλε στη Βενετία, την καλλιτεχνική μητρόπολη της Ιταλίας αλλά και της Ευρώπης γενικότερα εκείνη την εποχή, όπου και γνωρίστηκε με τον επίσης σπουδαίο ζωγράφο Τζιορτζιόνε. Μεταξύ τους αναπτύσσεται φιλία και άρχισαν να ζωγραφίζουν από κοινού τοιχογραφίες στο Ριάλτο, την Πάδουα, το Παλάτσο των Δόγηδων στη Βενετία κ.α. Μέχρι τα μέσα του 16ου αι. ο Τιτσιάνο εξελίσσεται σε πρωταγωνιστική καλλιτεχνική φυσιογνωμία της Βενετίας, επιβάλλεται ως επίσημος προσωπογράφος των πιο μεγάλων αυλών της βόρειας Ιταλίας και γίνεται ο ευνοούμενος ζωγράφος του Κάρολου Ε’. Σε γενικές γραμμές έζησε βίο μοναχικό, παρόλο που είχε αποκτήσει δύο γιους από τη σύζυγό του Τσετσίλια. Πέθανε στην Βενετία από πανούκλα, την εποχή της μεγάλης επιδημίας, το 1576.

Παρόλο που ήρθε σε επαφή με πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής του, ανάμεσά τους και ο Μιχαήλ Άγγελος, βαθιά επίδραση δέχτηκε από τον Τζιορζιόνε. Οι προσωπογραφίες του, με τις οποίες ασχολήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, δεν περιορίζονται μόνο στη φυσιογνωμική αλλά και στην ηθική διάσταση του πορτρέτου, μέσα από τη δραματική απόδοση των χαρακτηριστικών. Η ικανότητά του να διαγράφει τύπους, να συλλαμβάνει χαρακτήρες και να προσδιορίζει την ιστορία του κάθε προσώπου με μεγάλη εκφραστική δύναμη, οδήγησε στη δημιουργία μιας εικαστικής γλώσσας «ικανής», σύμφωνα με τον Γκαίτε «να πει τα πάντα». Στην αντίθεση της μάζας του φωτός και της σκιάς, η σκιά μετατρέπεται σε τόνο και μετατίθεται στο πραγματικό επίπεδο του χρώματος. Οι μορφές του ζωγράφου περιβάλλονται από μια σκοτεινή γραμμή, που τις κάνει να ξεχωρίζουν με ακρίβεια από το βάθος, το οποίο αν και δεν κυριαρχεί, επιβάλλει ωστόσο στον κεντρικό πυρήνα της σύνθεσης ένα ιδιαίτερο ψυχολογικό κλίμα.

Μέσα από τις χρωματικές και σχεδιαστικές του επιλογές διακρίνεται η αγωνία του καλλιτέχνη να εκφράσει τη δράση που περιέχεται στην κίνηση των μορφών που επιβάλλονται με τις λαμπερές τους φόρμες στον χώρο, αλλά και να συλλάβει με αποτελεσματικότητα και ευαισθησία μια ιδιαίτερη ατμοσφαιρική δόνηση. Το έργο του χαρακτηρίζεται από έναν έντονο κλασικισμό, όχι σαν αφηρημένη αναζήτηση, αλλά σαν επίμονη προσήλωση σε μια ισορροπία ανάμεσα στη λογική και στο αίσθημα. Παρόλο που δέχτηκε τις επιδράσεις του μανιερισμού, με τα μυώδη γυμνά, τις γλυπτικές στάσεις, τις κινήσεις των σωμάτων σε κυκλικά σχήματα και τα αντιστικτικά παιχνίδια, και του ρεαλισμού αργότερα, οι μορφές του παραμένουν πιστές σε έναν παλλόμενο νατουραλισμό, που αναπήδησε από τη νέα σχέση ανάμεσα στη μορφή και το περιβάλλον.

Τα θέματά του, πέρα από τις προσωπογραφίες, ήταν πρωτίστως θρησκευτικά. Στην πορεία, ο Τιτσιάνο βρήκε μεγαλύτερη δυνατότητα ελευθερίας στα μυθολογικά θέματα, τα οποία του επέτρεπαν να εμβαθύνει με τη φαντασία του στην αφηγηματική πραγματικότητα της σύνθεσης μέσα από μια ζωγραφική γλώσσα ιδιότυπη, όπου τα σχήματα μεταμορφώνονται και ανασχηματίζονται μέσα σε τολμηρά ανανεωμένα πλαίσια. Η διαδικασία της εξαΰλωσης της πλαστικής φόρμας και η μετατροπή της σε φόρμα καθαρά χρωματική, με απόλυτα λυρική αξία, θα τονίζεται όλο και περισσότερο μέχρι το τέλος της ζωής του. Οι αναγεννησιακές αξίες της μορφής και του χώρου ξεπερνιούνται με μια μαγική διαδικασία. Είναι σα να υπήρχε μια εσωτερική φωτιά έμπνευσης και να’ καιγε κάθε εμφάνιση καθαρά νατουραλιστική, για να δημιουργήσει μια άλλη, πιο απόλυτη, εσωτερικοποιώντας τη συγκίνησή του, μεταφέροντας την πραγματικότητά του σε ένα περιβάλλον πιο εσωτερικό και φανταστικό, στο περιβάλλον της συνείδησής του.

Τα εγκαίνια της έκθεσης, που διοργανώνεται με αφορμή την επίσημη επίσκεψη του προέδρου της Ιταλίας Τζόρτζιο Ναπολιτάνο στην Ελλάδα και θα συμπεριλαμβάνει και έργα των Ανίμπαλε Καράτσι και του Πιέτρο ντα Κορτόνα, θα γίνουν την Τετάρτη 24 Σεπτεμβρίου 2008 από τον ίδιο τον Τζόρτζιο Ναπολιτάνο και τον Έλληνα ομόλογό του κ. Κάρολο Παπούλια.

Η έκθεση θα φιλοξενηθεί στο Μέγαρο Σταθάτου (Βασ. Σοφίας και Ηροδότου 1)

και θα διαρκέσει από τις 25 Σεπτεμβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου.

(R. Pallucchini)