Τα Καπρίτσια του Γκόγια

Ένας ακόμη θησαυρός ξεθάβεται από τις αποθήκες της Εθνικής Πινακοθήκης, που λόγω έλλειψης χώρου και υποδομών δεν έχει δει ως τώρα το φως της δημοσιότητας. 212 χαρακτικά του μεγάλου ισπανού ζωγράφου Φρανθίσκο Γκόγια θα εκτεθούν στα πλαίσια της επετείου των 180 χρόνων από τον θάνατό του (1746-1828) με την έκθεση «Γκόγια, χαράκτης της Εθνικής Πινακοθήκης. Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα», ευελπιστώντας στην τεράστια επιτυχία που είχε μια αντίστοιχη έκθεση, αλλά με έργα από πολλές συλλογές, που φιλοξένησε πρόσφατα το Petit Palais στο Παρίσι.


Ο Γκόγια είναι ένας ξεχωριστός ζωγράφος. Η ιδιοτυπία του έγκυται στο ότι δεν αντιμετώπισε ποτέ τη ζωγραφική με δέος, αντίθετα, την πήρε στα χέρια του όπως οι αγγειοπλάστες παίρνουν τον αδιαμόρφωτο πηλό, και της φέρθηκε αλύπητα, σκληρά και βίαια, την γελοιοποίησε, υπήρξαν φορές που η τρυφερότητά του δεν είχε προηγούμενο, και μετά την ξαναέριχνε ανελέητα στη λάσπη, ώσπου να φτάσει στο προσωπικό του ζητούμενο. Τα πινέλα και τα χρώματά του υπάκουαν πειθήνια ακολουθώντας τις εκρηκτικές του παρορμήσεις, που άλλοτε γίνονταν δηκτικές και υποχόνδριες, άλλοτε μισάνθρωπες, άλλοτε γεμάτες θαυμασμό για τα γυαλιστερά σατέν και τις ωραίες γυναίκες.

Σπάνια αντιμετώπισε την ανθρώπινη μορφή με συμπάθεια και τα μοντέλα του ποτέ δεν ήταν επαγγελματικά. Ήταν απείθαρχος, ακόμα κι όταν διορίστηκε ζωγράφος του βασιλικού οίκου του Καρόλου Δ’, το 1788. Δεν τον εντυπωσιάζουν ούτε τα αξιώματα ούτε η βασιλεία, ενώ πάντα έχει συνείδηση της αξίας του. Η ζωγραφική του υπηρετεί τον ωμό ρεαλισμό, καμία προσωπογραφία του της αφρόκρεμας της κοινωνίας δεν έχει σκοπό να κολακεύσει, γιατί δεν τον ενδιαφέρουν αυτοί που είναι μπροστά του, αντίθετα νιώθει ελεύθερος να επισημάνει τη γελοιότητα που του ποζάρει κάθε φορά. Δεν είναι πνευματώδης, απλώς διαπιστώνει με μια ματιά που μαστιγώνει. Ο Μπωντλαίρ χαρακτηρίζει τον κόσμο του χιμαιρικό, που αν προσέξουμε καλά, θα δούμε ότι είναι γεμάτος από κατοίκους κάποιας Αυλής των Θαυμάτων ή από τροφίμους κάποιου ασύλου.

Τιτλοφορεί ο ίδιος τις χαλκογραφίες του, τις οποίες έχει χαράξει με καλέμι και άμμο, Καπρίτσια. Σ’ αυτές μορφοποιεί συγκεντρώσεις μαγισσών, πολιτικούς υπαινιγμούς, δράματα ηθών και δε διστάζει να θίξει ακόμη και το γόητρο της ίδιας της Ιεράς Εξέτασης.
Πεθαίνει το 1828 και ο τοπικός τύπος αποσιωπά τελείως το γεγονός. Μετά από μια εικοσιπενταετία, θα ανασυρθεί από την αφάνεια από τους Μπωντλαίρ, Ντελακρουά και Μανέ, οι οποίοι θα τον αναγνωρίσουν ως πρόδρομό τους, αποκαλύπτοντας πως ήταν «η πηγή μιας φλόγας, μιας ευρύτητας και κυρίως μιας διορατικότητας, που έμειναν αξεπέραστες.»

Πρόκειται για μια μεγαλοφυΐα στην ιστορία της τέχνης, που μπόρεσε να δώσει ζωή σ’ έναν κόσμο ποιητικό, ανοικτό σε όλες τις διαστάσεις, ανθρώπινο και λυρικό. Δεν «φωτογραφίζει», αναπλάθει τον κόσμο που διαισθάνεται και μέσα στον οποίο ζει, ανυπόκριτα, υποκειμενικά και εντελώς διαισθητικά, σπάζοντας τους δεσμούς με την παράδοση. Με τον ρεαλισμό των αισθημάτων του και τις εκφραστικές του καινοτομίες άνοιξε τον δρόμο για τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα του 19ου αιώνα.

Τα χαρακτικά αγοράστηκαν το διάστημα 1961-1965 από τον Μαρίνο Καλλιγά, διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης (1949-1971) και χωρίζονται σε τέσσερις σειρές.
Στα «Καπρίτσια»: 80 χαρακτικά που καταγγέλλουν -σύμφωνα με τον ίδιο το ζωγράφο- «τα ανθρώπινα δεινά και τις διαστροφές».
Στα «Δεινά του πολέμου»: 80 χαλκογραφίες στις οποίες ο Γκόγια εκφράζει την αγανάκτηση για τις βαναυσότητες που διέπραξαν τα στρατεύματα του Ναπολέοντα κατά την εισβολή τους στην Ισπανία.

Στις «Ταυρομαχίες»: 33 χαλκογραφίες που απεικονίζουν μοναδικά φάσεις από το εθνικό άθλημα της Ισπανίας.
Τέλος, στη σειρά «Τρέλα» («Disparates»): 18 έργα, από τις πλέον διάσημες σειρές που αποτέλεσε ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τους ρομαντικούς, τους συμβολιστές, τους σουρεαλιστές έως τον Πικάσο.

Ο θησαυρός της Πινακοθήκης που «που θα ζήλευε κάθε μουσείο του κόσμου», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, θα διαρκέσει από 25 Ιουνίου έως 20 Οκτωβρίου.

(πηγές: Τζεβελέκου, οι μεγάλοι ζωγράφοι)