Στο στόχαστρο η αυθεντικότητα του δίσκου της Φαιστού

Πριν από έναν αιώνα, τον Ιούλιο του 1908, μια ομάδα ιταλών αρχαιολόγων ξεκίνησε ανασκαφές μέσα στα μινωικά ανάκτορα της Φαιστού. Η προσπάθειά τους αυτή έμελε να στεφθεί από μια αναπάντεχη επιτυχία. Μέσα από τα παμπάλαια ερείπια του παλατιού αναδύθηκε ένα περίεργο πήλινο αντικείμενο, ένας κεραμικός δίσκος όχι μεγαλύτερος από 16 εκατοστά σε διάμετρο και πάχους 2,1 εκατοστών, καλυμμένος και στις δύο του πλευρές με περίεργα έντυπα σύμβολα που ακολουθούσαν σπειροειδή φορά, σύμβολα που θύμιζαν τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, αλλά που πρώτη φορά τα έβλεπε ανθρώπου μάτι. Η γραφή αυτή δεν είχε ταίρι. Ήταν μοναδική. Η ανακάλυψη ήταν σπουδαία. Ήταν η στιγμή που ο ιταλός αρχαιολόγος Λουίτζι Περνιέ θα περνούσε στην ιστορία με την ανακάλυψη μιας νέας ολοκαίνουργιας αιγαιακής γραφής τυπωμένης σε ένα μοναδικό αρχαιολογικό εύρημα:

τον περίφημο Δίσκο της Φαιστού.

Όπως ήταν φυσικό, η ανακάλυψη έκανε αστραπιαία τον γύρο του κόσμου και από τότε στρατιές αρχαιολόγων, με πρώτο και σημαντικότερο τον Arthur Evans, αλλά κι άλλων, φιλολόγων, παραφιλολόγων, συγγραφέων, γλωσσολόγων και ερευνητών δεν σταμάτησαν ούτε στιγμή να επιδίδονται με αυτοθυσία και πρωτόφαντο πάθος στο κυνήγι της αποκρυπτογράφησης αυτής της μυστηριώδους γραφής. Κατά καιρούς έχουν αποδοθεί πλήθος ερμηνείες ως προς το περιεχόμενο του δίσκου, όπως ότι πρόκειται για προσευχή, ύμνο, κατάρα, κείμενο με μαγικό περιεχόμενο, τελετουργικό ερωτικό τραγούδι, εγχειρίδιο σεξουαλικών στάσεων, απόδειξη γεωμετρικού θεωρήματος, λατρευτικό κείμενο προς τα άστρα, μινωικό ημερολόγιο, κείμενο διδασκαλίας ανάγνωσης, αστρονομικά σύμβολα, πίνακας επιτραπεζίου παιχνιδιού ή ακόμη και κείμενο φερμένο από εξωγήινους. Καμία όμως από τις ερμηνείες που έχουν δοθεί δεν είναι αρκετά πειστική μέχρι σήμερα κι έτσι, το μυστήριο του δίσκου εξακολουθεί να παραμένει ανεξιχνίαστο.

Εκατό χρόνια μετά την ανακάλυψη του δίσκου, ένας αμερικανο-εβραίος παλαιοπώλης-γκαλερίστας, ο Jerome Eisenberg (πολλά δημοσιεύματα τον θέλουν και αποδέκτη προϊόντων αρχαιοκαπηλίας, ανάμεσά τους και κλοπιμαία από το μουσείο της Κορίνθου), αναταράζει τα νερά με τον ισχυρισμό του πως ο δίσκος της Φαιστού δεν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα της ματαιοδοξίας του ιταλού Pernier, ο οποίος, στην προσπάθειά του να εντυπωσιάσει τους συναδέλφους του με ένα εύρημα εφάμιλλο σε αρχαιολογική αξία με εκείνα του sir Arthur Evans στην Κνωσό, εμφάνισε έναν πλαστό δίσκο με έντυπα στοιχεία μιας άγνωστης μυστηριακής γραφής, μεταθέτοντας αυτόματα την χρονολόγηση του ευρήματος από το 1.700 π.Χ. … στις αρχές του 20ου αιώνα μ.Χ.!

Για να στηρίξει τις απόψεις του περί «μη γνησιότητας του γλυπτού» επιστρατεύει το επιχείρημα πως «οι άκρες του είναι πολύ καλά επεξεργασμένες για να είναι αυθεντικό» και πως «είναι ψημένο, ενώ οι Μινωίτες δεν ακολουθούσαν αυτήν την πρακτική για τα αντικείμενα από άργιλο.» Τις απόψεις του, που διατύπωσε και εγγράφως σε άρθρο του στο περιοδικό Minerva, του οποίου είναι ο ιδιοκτήτης, σχεδιάζει να τις εκθέσει σε ένα συνέδριο που θα λάβει χώρα σε λίγες μέρες, στα τέλη του Οκτώβρη, στο Λονδίνο. Στη διεθνή αυτή διάσκεψη έχουν προσκληθεί και άλλοι «ομογάλακτοι» που υποστηρίζουν λίγο ως πολύ τις απόψεις του περί πλαστότητας, αλλά και περί ασιατικής προέλευσης της τυπωμένης στον δίσκο γραφής. Η προσπάθεια αυτή, η οποία σημειωτέον, διοργανώνεται από το περιοδικό του, δημιουργεί πολλά ερωτηματικά, καθώς συμπίπτει με τα 100 χρόνια από την εύρεση της σπουδαίας προϊστορικής αρχαιότητας.

«Αδιανόητη η θεωρία του» ήταν η απάντηση των Ελλήνων αρχαιολόγων σ’ αυτούς τους αβάσιμους επιστημονικά ισχυρισμούς. «Είναι σα να αμφισβητούμε τον μινωικό πολισμό.» Την άμεση παρέμβαση της πολιτείας ζήτησαν φορείς της Κρήτης, οι οποίοι επισημαίνουν ότι «με αυτή τη μαύρη προπαγάνδα επιχειρείται να αμφισβητηθεί η γνησιότητά του από συγκεκριμένους υπόπτους πλαστογράφους της ιστορίας, που τροφοδοτούν μεθοδευμένα ψευδή δημοσιεύματα στον ξένο Τύπο», κατονομάζοντας ευθέως τον Eisenberg. Μάλιστα, προχώρησαν ακόμα ένα βήμα, ζητώντας από τον υπουργό πολιτισμού, κ. Λιάπη, την διοργάνωση επιστημονικού συνεδρίου τον Νοέμβριο στο Ηράκλειο, με αφορμή την συμπλήρωση των 100 χρόνων από την ανεύρεση του δίσκου. Παράλληλα ζητούν να δοθεί έγκριση στον Δημόκριτο ώστε να επαληθευτεί και εργαστηριακά η γνησιότητα του δίσκου με τη μέθοδο της θερμοφωταύγειας, της γεωμαγνητικής χρονολόγησης και της πετρογραφικής ανάλυσης.

Ως υπενθύμιση να πούμε ότι η νέα αυτή υπόθεση αμφισβήτησης κορυφαίας αρχαιότητας έρχεται δύο χρόνια μετά από μια άλλη αμφισβήτηση από δυο άλλους Αμερικανούς φιλολόγους, τον Ο.Μ. Κάλντερ και τον Ν.Α. Τρέιλ, οι οποίοι αμφισβήτησαν την αυθεντικότητα του διασημότερου εκθέματος στον ολόχρυσο θησαυρό των Μυκηνών, το χρυσό προσωπείο που ο Ερρίκος Σλήμαν είχε αποδώσει στον Αγαμέμνονα. Είχαν υποστηρίξει πάλι πως ήταν πλαστό, δημιούργημα του γερμανού αρχαιολόγου!

«Δεν συμφωνώ καθόλου με τη θεωρία πως ο Δίσκος της Φαιστού είναι πλαστός. Είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσουμε ότι είναι γνήσιος. Αρκεί να σκεφθείτε πως πάνω στην πήλινη επιφάνεια αποτυπώνονται 45 διαφορετικά σημεία. Δέκα από αυτά δεν ήταν γνωστά όταν ανακαλύφθηκε ο Δίσκος, το 1908, από τον Ιταλό αρχαιολόγο Λουίτζι Περνιέ. Βρέθηκαν πολύ αργότερα- το 1953 - από τον Ντόρο Λέβι σε ανασκαφές στο ανάκτορο της Φαιστού. Πώς είναι δυνατόν να αποτύπωσε λοιπόν ο Περνιέ στον δίσκο σημεία που δεν είχε δει ποτέ; Δεν πιστεύω πως υπάρχει αμφιβολία για τη γνησιότητα του δίσκου» εξηγεί ο πολυγραφότατος Ιταλός καθηγητής Αρχαιολογίας, ακαδημαϊκός και σύμβουλος του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας Λουί Γκοντάρ με ειδικότητα στις γραφές του Αιγαίου, που έχει γράψει ανάμεσα σε δεκάδες μονογραφίες και μία για τον Δίσκο της Φαιστού.

Παρά τις προσπάθειες αμφισβήτησης της γνησιότητάς του, το ηλικίας 3.700 χρόνων εύρημα με την ανερμήνευτη ως τώρα γραφή τυπωμένη και στις δυο του πλευρές αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα διασημότερα άλυτα μυστήρια της αρχαιολογίας. Ποιο είναι το μυστικό που κρύβει ο δίσκος της Φαιστού; Γιατί προκαλεί τόσο ενδιαφέρον η αποκρυπτογράφησή του; Μήπως επειδή δεν υπάρχει όμοιό του σε κανένα σημείο του κόσμου, σε καμία χρονολογική περίοδο, σε κανέναν πολιτισμό; Μήπως επειδή τα κινητά στοιχεία του (σφαγίδες δηλαδή), πολλά για να είναι γράμματα, λίγα για να είναι ιδεογράμματα, δεν εντάσσονται σε κανένα γλωσσολογικό πλαίσιο που να μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το νόημά τους; Μήπως επειδή πρόκειται για το αρχαιότερο τυπογραφικό μνημείο στην ιστορία της ανθρωπότητας, τεχνική που θα επανανακάλυπτε 2.200 χρόνια αργότερα ο Γουτεμβέργιος; Ο μελετητής του Μινωικού πολιτισμού Λεόν Πομεράνς πιστεύει ότι ο δίσκος δεν είναι γραμμένος σε καμιά γλώσσα αλλά είναι ένα σύστημα αλληγορικών συμβόλων, προερχόμενα ίσως και από τα ζωδιακά, και έτσι χρειαζόμαστε ερμηνεία και όχι μετάφραση. Με αυτή την άποψη τείνουν να συμφωνήσουν και αρκετοί άλλοι. Μήπως έχουν δίκιο;

Όποια κι αν είναι η απάντηση, η σπειροειδής αυτή γραφή, που θεωρείται από πολλούς μητέρα της Γραμμικής Α, με τα 45 στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν σε ένα σύνολο 242 συμβόλων, λίγο πιο πατημένα από την μία όψη του δίσκου (ίσως γιατί στέγνωσε λίγο περισσότερο αυτή η πλευρά, ίσως γιατί χρησιμοποιήθηκαν δύο ανεξάρτητοι πήλινοι δίσκοι που ενώθηκαν πριν στεγνώσουν, σχηματίζοντας τελικά έναν ενιαίο δίσκο, αυτόν που βλέπουμε σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου Κρήτης), ο δίσκος της Φαιστού παραμένει ένας άλυτος γρίφος που κρατά κλειστά τα χαρτιά του, αποτελώντας σύμβολο αέναης επιστημονικής αναζήτησης.