Καβάφης φέτος...

Καισαρίων

Εν μέρει για να εξακριβώσω μια εποχή,
εν μέρει και την ώρα να περάσω,
την νύχτα χθες πήρα μια συλλογή
επιγραφών των Πτολεμαίων να διαβάσω.
Οι άφθονοι έπαινοι κ’ η κολακείες
εις όλους μοιάζουν. Όλοι είναι λαμπροί,
ένδοξοι, κραταιοί, αγαθοεργοί∙
κάθ’ επιχείρησίς των σοφοτάτη.
Αν πεις για τες γυναίκες της γενιάς, κι αυτές,
όλες η Βερενίκες κ’ η Κλεοπάτρες θαυμαστές.

Όταν κατόρθωσα την εποχή να εξακριβώσω
θ’ άφινα το βιβλίο αν μια μνεία μικρή,
κι ασήμαντη, του βασιλέως Καισαρίωνος
δεν είλκυε την προσοχή μου αμέσως…

Α, να, ήρθες συ με την αόριστη
γοητεία σου. Στην ιστορία λίγες
γραμμές μονάχα βρίσκονται για σένα,
κ’ έτσι πιο ελεύθερα σ’ έπλασα μες στον νου μου.
Σ’ έπλασα ωραίο κ’ αισθηματικό.
Η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει
μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά.
Και τόσο πλήρως σε φαντάσθηκα,
που χθες την νύχτα αργά, σαν έσβυσεν
η λάμπα μου – άφισα επίτηδες να σβύνει –
εθάρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου,
με φάνηκε που εμπρός μου στάθηκες∙ ως θα ήσουν
μες στην κατακτημένην Αλεξάνδρεια,
χλωμός και κουρασμένος, ιδεώδης εν τη λύπη σου,
ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν
οι φαύλοι – που ψιθύριζαν το «Πολυκαισαρίη».

Η αναγόρευση του πρεσβύτερου γιου της Κλεοπάτρας σε Καίσαρα είχε γίνει από τους Αλεξανδρινούς το 34 π.Χ. Μετά όμως την ήττα του Αντωνίου, ο Καίσαρας Οκτάβιος, υιοθετώντας την πεποίθηση των συμβούλων του πως είναι καλύτερα να μην υπάρχουν πολλοί Καίσαρες, αποφασίζει να τον θανατώσει. Ο Καισαρίων εκτελείται σε ηλικία 17 χρονών και η ιστορία τον αφήνει αδικαίωτο. Αυτή την αδικία επιχειρεί να αποκαταστήσει ο Καβάφης, λέγοντας συγκεκριμένα πως αν δεν τον θυμούνται από την ιστορία θα τον θυμούνται από αυτό το ποίημα. Και πράγματι, ποιος θα γνώριζε σήμερα τον Καισαρίωνα, αν δεν είχε μνημονευτεί από τον Καβάφη σ’ αυτό το ποίημα; Ο ποιητής, επομένως, χρησιμοποιεί την τέχνη του ως αντίδοτο κατά της φθοράς, αναγάγοντας την ποίηση σε πράξη ευθύνης.

Σε παράλληλη πορεία γίνεται και μια δεύτερη αποκάλυψη. Ο ποιητής ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια μας τη διαδικασία. Μας ξεκλειδώνει την πόρτα και μας εισάγει στο εργαστήριο των ποιητών την ώρα που συνομιλούν δια στόματός του με την ίδια την τέχνη της ποίησης. Το ίδιο μήπως δεν έκανε και ο Όμηρος με την επίκλησή του στη μούσα στους πρώτους-πρώτους στίχους των επών του; Παίρνει το ιστορικό παρελθόν και το μεταλλάσει σε ποιητικό παρόν, όπως και τόσοι προγενέστεροι και σύγχρονοί του ποιητές, διατηρώντας ζωντανό τον αέναο διάλογο ανάμεσά τους και αυτών με την τέχνη τους. Η ποίηση γίνεται έτσι κοινός τόπος, όχι μόνο για τους μυημένους στην τέχνη της, αλλά για όλους τους ανθρώπους που ψάχνουν ουρανό.

Ο Καισαρείων είναι το ποίημα που έπεσε φέτος στο μάθημα της λογοτεχνίας στις πανελλήνιες.