Ως κόρη οφθαλμού...

Τον κώδωνα του κινδύνου κρούουν τα ιστορικά νεοκλασικά μνημεία της πόλης του Άργους, τα οποία δίνουν άνιση μάχη επιβίωσης με τον χρόνο. Τα κτήρια αυτά κουβαλούν μνήμες ιστορίας, αφού κατοικήθηκαν από τους αγωνιστές της Επανάστασης του 1821, καθώς και από πολιτικούς που καθόρισαν την πορεία των εξελίξεων της νεότερης Ελλάδας, και πολλά από αυτά ήδη οδεύουν προς τον αφανισμό τους.

Από το σπίτι του στρατηγού Μακρυγιάννη έχουν μείνει πια μόνο ερείπια και το διώροφο σπίτι του Σπυρίδωνος και του Χαριλάου Τρικούπη, παρόλο που προβλέπεται να μετατραπεί σε μουσείο, βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, καθώς το πίσω μπαλκόνι του έχει ήδη καταρρεύσει. Στην ίδια κατάσταση βρίσκεται και το παλιό τζαμί του 16ου αιώνα που επί Καποδίστρια είχε μετατραπεί σε στρατιωτικό νοσοκομείο. Είναι γεμάτο ρωγμές από τον σεισμό του 1981 και κινδυνεύει επίσης με κατάρρευση.

Τα περισσότερα από τα κτήρια αυτά έχουν μπει στο πρόγραμμα να μετατραπούν σε μουσεία, όπως οι λεγόμενοι Στρατώνες του Καποδίστρια, βενετσιάνικο κτήριο του 1715 που ιδρύθηκε από το Τάγμα των Αδελφών του Ελέους και που προοριζόταν να γίνει το πρώτο πανεπιστήμιο της Ελλάδας, που προορίζεται να αξιοποιηθεί ως Βυζαντινό Μουσείο της Αργολίδας, καθώς και το σπίτι του Δημήτρη Καλλέργη, πρωτοστάτη στην επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 μαζί με τον Μακρυγιάννη, το οποίο θα στεγάσει το αρχαιολογικό. Στα αξιόλογα κτίρια του Άργους συγκαταλέγεται και το σπίτι του στρατηγού Τόμας Γκόρντον (1829) που έγραψε μια Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης - την οποία μετέφρασε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και πρόκειται τώρα να κυκλοφορήσει για πρώτη φορά από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης. Σήμερα το σπίτι αυτό στεγάζει τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή.

Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους εγκαινιάζεται μια περίοδος έντονου εξευρωπαϊσμού για την ως τότε υπόδουλη και απομονωμένη χώρα. Η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη του συμβατικού έτους 1830 χαρακτηρίζεται ήδη από έναν ιστορικισμό, σύμφωνα με τον οποίο η ιστορία αποκτά ιδιαίτερο βάρος σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, αφού καλείται να δώσει κρίσιμες απαντήσεις σχετικά με το πώς πρέπει να διαμορφωθεί το παρόν. Σ’ αυτές τις αναζητήσεις συγκαταλέγεται φυσικά και η αρχιτεκτονική, η οποία έπρεπε να ταιριάζει νομοτελειακά στο πνεύμα της εποχής.

Ο κλασικισμός καταλήγει να είναι μια από τις πιο ασφαλείς επιλογές, αφού το κλασικό ιδεώδες χαρακτηρίζεται από τις αξίες της τάξης, της αρμονίας και της συνολικής σύλληψης του κόσμου, αντιλήψεις που πρέσβευε ο ορθολογισμός της άρχουσας αστικής κοινωνίας της Ευρώπης, με τη συγχώνευση του αισθητικού με το ηθικό στοιχείο, του ωραίου με την ιδέα και την αλήθεια, του ατομικού με το κοινωνικό. Η αναβίωση της αρχιτεκτονικής παλιότερων εξιδανικευμένων εποχών μετέφερε αυτόματα όλες τις αξίες στο προβληματικό τους σήμερα.

Η ενθουσιώδης υιοθέτηση του νεοκλασικισμού και από το επίσημο ελληνικό κράτος σηματοδοτεί την έναρξη της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα δεν σταμάτησε να παλινδρομεί ανάμεσα σε διάφορα γεγονότα που συνταράσσουν την μακρά αυτή χρονική περίοδο, προσαρμόζοντας τις ευρωπαϊκές τάσεις στα εγχώρια δεδομένα. Η συστηματική μελέτη των σωζόμενων μνημείων της Αρχαιότητας, που τώρα αναστηλώνονται και χρησιμεύουν ως αξεπέραστα πρότυπα (μόδα εισαγόμενη κι αυτό), συναντιούνται με τα ρεύματα που έρχονται από την Ευρώπη, δημιουργώντας μια αρχιτεκτονική τάση που δέχεται τον ορθολογισμό του κλασικισμού, χωρίς όμως να απορρίπτει και τον ρομαντισμό της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής.

Η επιβεβλημένη από το κράτος αρχιτεκτονική παραμένει πιστή στα κλασικά μοτίβα της Αρχαιότητας, τα οποία αποκτούν εθνικό χαρακτήρα, αφού η εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό τη συγκεκριμένη περίοδο βασίζεται αποκλειστικά σχεδόν στην Αρχαιότητα. Οι απελευθερωμένοι Νεοέλληνες είναι, σύμφωνα με την Εσπερία, οι απόγονοι των ένδοξων προγόνων τους και η περίοδος της οθωμανικής υποδούλωσης δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια ενοχλητική παρένθεση που τώρα έκλεισε και πρέπει να ξεχαστεί. Ήταν σχεδόν αδύνατον η αρχιτεκτονική να μην επωμιστεί τη συμβολική φόρτιση των ιδεολογικών αυτών πεποιθήσεων, ειδικά όταν ο ίδιος ο κοινωνικός ιστός ένιωθε έντονη την ανάγκη ταύτισής του με τις αιώνιες αξίες του παρελθόντος.

Με αφορμή το επιστημονικό συνέδριο «Βενετία – Άργος» που για πρώτη φορά διοργανώνεται φέτος στην πόλη του Άργους με την πρωτοβουλία του δήμου Άργους σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας, στις 11-12 Οκτωβρίου, τα νεοκλασικά θα ξαναμπούν στο τραπέζι, σε έναν ύστατο απολογισμό της αξίας και της σημασίας της ενσωμάτωσής τους στην νεότερη ελληνική ιστορία, καθώς και στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης τόσο των φορέων όσο και του κόσμου ως προς τη σημασία των ιστορικών μνημείων της πόλης ως πολιτισμική κληρονομιά, όταν αντίστοιχα μνημεία στο εξωτερικό φυλάσσονται ως κόρη οφθαλμού...