Ο μύθος της Χαμένης Ατλαντίδας

Ένα ιδιαίτερο κείμενο γράφτηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. από τον κορυφαίο Έλληνα φιλόσοφο Πλάτωνα. Θέμα του ένας μύθος που προϋπήρχε της εποχής του κατά χίλια περίπου χρόνια και είχε φτάσει ως εκείνον από τον θείο του, Σόλωνα, ο οποίος με τη σειρά του τον είχε μάθει από κάποιον Αιγύπτιο ιερέα. Ο μύθος αφορούσε στην ύπαρξη και τον αφανισμό ενός από τους πιο προηγμένους πολιτισμούς της προϊστορικής εποχής. Ένας λαός με υπερφυσικές ικανότητες και θεϊκή καταγωγή, γίγαντες στο ανάστημα, αξεπέραστοι έμποροι και ταξιδευτές. Πρόκειται για τους Άτλαντες και την αυτοκρατορία που κατάφεραν να δημιουργήσουν, την Ατλαντίδα.

Το όνομά τους παρμένο από τον Άτλαντα, τον Τιτάνα που βαστούσε στους ώμους του το βάρος της γης και τ’ ουρανού. Ο πολιτισμός τους τόσο εκλεπτυσμένος και η τεχνολογία τους τόσο εξελιγμένη, που δεν άργησαν να γίνουν σημαντική υπερδύναμη της εποχής. Η γη τους πλούσια σε κοιτάσματα και πρώτες ύλες, καταπράσινη, με τρεχούμενα νερά παντού, ένας παράδεισος επί γης που τους χάριζε πλούτο και ευημερία. Όλοι τους φοβούνταν και τους σέβονταν ταυτόχρονα. Ανάμεσά τους οι Αθηναίοι και οι Αιγύπτιοι.

Μέσα από τους διαλόγους Κριτίας και Τιμαίος ο Πλάτωνας αφηγείται όλα τα θαυμαστά και απίστευτα που αφορούσαν στους πανίσχυρους Άτλαντες με τη θεϊκή δύναμη. Το κείμενο τοποθετεί την Ατλαντίδα πέρα από τις Πύλες των Ηρακλειδών, το σημερινό στενό του Γιβραλτάρ. Οι Αιγύπτιοι περιέγραψαν την Ατλαντίδα ως ένα νησί περίπου 700 χλμ σε πλάτος, αποτελούμενο κυρίως από βουνά στο βόρειο μέρος και κατά μήκος της ακτής, και με μια μεγάλη στενόμακρη πεδιάδα στα νότια που «εκτείνεται σε μια κατεύθυνση 3,000 στάδια (600χμ) και 2,000 στάδια (400χμ) στην άλλη». Το νησί έμοιαζε να αποτελείται από μια σειρά ομόκεντρων δακτυλίων γης, που χωρίζονταν μεταξύ τους από στενές θαλάσσιες ζώνες. Κάθε πέρασμα προς την πόλη φρουρούνταν με πύλες και πύργους, και τείχη περιτριγύριζαν κάθε δακτύλιο γης. Τα τείχη ήταν κατασκευασμένα από κόκκινη, λευκή και μαύρη πέτρα που έβγαλαν από τις τάφρους, και ήταν επικαλυμμένα με μπρούντζο, κασσίτερο και ορείχαλκο αντίστοιχα.

Η ακμή δεν κράτησε πολύ. Σύντομα, οι ανθρώπινες αδυναμίες κυρίευσαν στους εκλεπτυσμένους Άτλαντες κι έτσι, έγιναν έρμαιο των παθών τους. Στράφηκαν ενάντια σε άλλους εύπορους λαούς με σκοπό να τους υποτάξουν. Στράφηκαν και εναντίον των Αθηναίων. Την πρώτη φορά ηττήθηκαν οι Άτλαντες. Όμως επέστρεψαν πάλι και πάλι, ώσπου οι Αθηναίοι τελικά λύγισαν. Οι θεοί τότε εξοργίστηκαν με τους άφρονες Άτλαντες κι αποφάσισαν να τους συμμορφώσουν. Η τιμωρία τους ήταν ο ολοκληρωτικός αφανισμός. Μέσα σε μια νύχτα έριξαν όλη τους την οργή επάνω τους, με αποτέλεσμα το μόνο που έμεινε από τον πάλαι ποτέ περίλαμπρο πολιτισμό της Ατλαντίδας να είναι μάζες από λάσπη και πυκνούς καπνούς. Αυτή τη μία νύχτα λέγεται πως ο άξονας της γης μετατοπίστηκε. Η ήπειρος της Ατλαντίδας χτυπήθηκε από καταστροφικούς σεισμούς και τέλος καταποντίστηκε και χάθηκε για πάντα στον σκοτεινό βυθό των ωκεανών.

Ο Πλάτωνας ίσως να μη χρησιμοποιεί στους διαλόγους του τυχαία την αντιπαράθεση Ατλάντων και Αθηναίων. Σύμφωνα με την Ιδανική Πολιτεία του, οι Αθηναίοι έχουν ήδη δημιουργήσει την ιδανική πολιτεία, στην οποία επικρατούν όλες οι αρχές και αξίες ενός ιδανικού κράτους. Η αντιπαράθεση με τους αλαζόνες Άτλαντες θα μπορούσε επομένως κάλλιστα να λειτουργήσει και σε συμβολικό επίπεδο, σε επίπεδο δηλαδή εννοιών. Πως πρόκειται για μια αφήγηση – παραβολή, που καμία σχέση δεν έχει με πραγματικά γεγονότα, αλλά χρησιμοποιήθηκε από τον Πλάτωνα για να επεξηγήσει τις πολιτικές του θεωρίες. Πολλοί μελετητές στηρίζονται σ’ αυτή την άποψη, ακυρώνοντας την ύπαρξή της Ατλαντίδας αυθής εξαρχής. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ο Πλάτωνας βασίστηκε σε προηγούμενα γεγονότα, όπως την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης ή τον Τρωικό πόλεμο, ενώ άλλοι επιμένουν ότι έλαβε έμπνευση από πιο σύγχρονά του γεγονότα όπως την καταστροφή της Ελίκης το 373 π.Χ. και την αποτυχημένη εισβολή της Σικελίας το 415-413 π.Χ.

Όπως και να’ χουν τα πράγματα, ο μύθος της χαμένης ηπείρου στα βάθη των ωκεανών δεν έπαψε ποτέ να σαγηνεύει, με αποτέλεσμα η ανακάλυψη της χαμένης Ατλαντίδας να έχει γίνει το ιερό δισκοπότηρο των απανταχού επιστημόνων, ερευνητών, εξερευνητών και τυχοδιωκτών, αλλά και της ίδιας της αρχαιολογίας. Παλάτια από χρυσό και ασήμι που περιμένουν να ανακαλυφτούν, ασύλληπτες τεχνολογικές ανακαλύψεις, ένας εκλεπτυσμένος πολιτισμός που αναπτύχθηκε πολύ πρωτύτερα από τον μινωικό και τον αιγυπτιακό, κάποιοι θέλουν τον πολιτισμό των Μάγια και των Αζτέκων ως τα τελευταία απομεινάρια του χαμένου πολιτισμού της Ατλαντίδας, ένα χαμένο βασίλειο πέρα από τις στήλες του Ηρακλέους, στα βάθη της Μεσογείου ή του Ατλαντικού και το μοναδικό κλειδί που μπορεί να ξεκλειδώσει αυτό το βαρυσήμαντο μυστικό κλεισμένο μέσα σε ένα και μοναδικό κείμενο που δεν ξέρουμε αν είναι κομμάτι της ιστορίας ή αν πρόκειται απλά για την φαντασίωση ενός μεγάλου φιλοσόφου.

Έτσι, η αναζήτηση του χαμένου θησαυρού συνεχίζεται πυρετωδώς μέχρι τις μέρες μας και παρόλο που σύγχρονες τεχνολογικές μέθοδοι φέρνουν στο φως συνεχώς καινούργια στοιχεία, τοποθετώντας την χαμένη ήπειρο κάθε φορά και σε διαφορετικό σημείο της γης, ο γρίφος εξακολουθεί να αντιστέκεται σθεναρά σε κάθε είδους επεξήγηση και ερμηνεία, αρνούμενος να δώσει τέλος σε ένα συναρπαστικό κυνηγητό που ξεκίνησε από τα βάθη του χρόνου για να φτάσει στο σήμερα, και συνεχίζει να διατηρεί ακόρεστη την ασίγαστη δίψα του ανθρώπου για περιπέτεια και νοητικά ταξίδια στις σφαίρες του άπιαστου, του μυστηριώδους και του ονειρικού. Ίσως ο δρόμος προς τη λύση του πολυσυζητημένου γρίφου να είναι πιο κοντά μας από όσο νομίζουμε. Ίσως να έγκειται στα ίδια τα λόγια του Πλάτωνα και στην πεποίθησή του πως ο δρόμος προς τη γνώση περνά μέσα από τη φαντασία...