30.3.09

Σαν τραγούδι μαγεμένο



Για δεύτερη συνεχή χρονιά το Μέγαρο μουσικής φιλοξένησε με επιτυχία την παραγωγή Σαν τραγούδι μαγεμένο, αφιερωμένη στο ρεμπέτικο τραγούδι. Εμβληματικές μορφές του ρεμπέτικου τραγουδιού, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Μάρκος Βαμβακάρης αναβίωσαν μέσα από τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα, τη σύμπραξη αξιόλογων φωνών όπως οι Μ. Στόκας και Σ. Παπάζογλου, καθώς και τη συνοδεία 13μελούς ορχήστρας. Τα κομμάτια διανθίστηκαν από θεατρικά στιγμιότυπα όπου ομάδα ηθοποιών υποδύθηκε τις εμβληματικές αυτές μορφές.

Το ρεμπέτικο είναι το τραγούδι που έχει συνδεθεί με τα τραγούδια των φυλακών. Ο πρώτος που έκανε αναφορά σε αυτά ήταν ο γάλλος ευγενής Αππέρ, σε μια μελέτη του για την κατάσταση που επικρατούσε στις οθωνικές φυλακές και λίγο αργότερα τον ακολούθησαν κι άλλοι, όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Καρκαβίτσας, ο οποίος μάλιστα κατέγραψε αρκετά από αυτά το 1891 στο περιοδικό «Εστία». Ήταν η εποχή που στο μουσικό σκηνικό του νεοσύστατου ελληνικού κράτους επικρατούσε έντονη η επίδραση του ιταλικού μελοδράματος. Η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας αμιγούς ελληνικού τραγουδιού γεννιέται στα Επτάνησα, με την επτανησιακή καντάδα και στην Αθήνα, με το αθηναϊκό τραγούδι. Στην Αθήνα αρχίζουν να εμφανίζονται δύο αντίρροπες μουσικές τάσεις με τους οπαδούς του δυτικόφερτου ιταλικού μελοδράματος από τη μια και τους νέους οπαδούς των ασιατικών ακουσμάτων από την άλλη. Οι εραστές της «ασιάτιδος μούσης» άρχισαν να κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος και τα λεγόμενα καφέ-αμάν άρχισαν να ξεφυτρώνουν το ένα μετά το άλλο.

Μετά από μια περίοδο ύφεσης που κράτησε ως την μικρασιατική καταστροφή, το 1922, τα καφέ-αμάν επανακάμπτουν, φτάνοντας στο αποκορύφωμα της δόξας τους την δεκαετία του 1930, με τα τραγούδια του κρασιού. Είναι η περίοδος που η Ελλάδα βιώνει, πέρα από τον μικρασιατικό ξεριζωμό, και την εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση. Τα τραγούδια των προσφύγων έρχονται να προστεθούν στα δημοτικά και τα νησιώτικα δημιουργώντας νέα ακούσματα που ακολουθούσαν τις κοινωνικές ανακατατάξεις και εξελίξεις. Αυτά μαζί με τις ευρωπαϊκές επιρροές των τραγουδιών τύπου οπερέτας που επικρατούσαν στα παλκοσένικα όπου ανεβάζονταν οι παραστάσεις της αθηναϊκής επιθεώρησης, αποτέλεσαν το υπόστρωμα που θα στήριζε το ρεμπέτικο τραγούδι.

Τα πρώτα ρεμπέτικα έχουν ως θεματική τους πράξεις παραβατικές και ερωτικές σχέσεις. Μέχρι το 1938 κυριαρχεί το πειραιώτικο στυλ, με κύριο εκπρόσωπο τον Μάρκο Βαμβακάρη. Την ίδια περίοδο εμφανίζονται ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Μανόλης Χιώτης, ενώ αρχίζουν να εμφανίζονται και οι πρώτοι σμυρνιοί συνθέτες.

Με το καθεστώς του Μεταξά το 1937 και με την επιβολή της λογοκρισίας, εξαλείφεται κάθε αναφορά σε χασίσι, τεκέδες, ναργιλέδες. Η κατοχή αναστέλλει κάθε δισκογραφική δραστηριότητα, χωρίς όμως να εξαφανίζονται εντελώς οι συνθέτες που έγραφαν τραγούδια. Στη δεκαετία του 1940 κυριαρχούν ο Βασίλης Τσιτσάνης με την Μαρίκα Νίνου, ο Μανόλης Χιώτης, ο Γιώργος Μητσάκης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου, ενώ εμφανίζεται για πρώτη φορά και η Σωτηρία Μπέλλου.

Από το δεκαετία του 1950 και μετά το ρεμπέτικο διεισδύει σε όλο και μεγαλύτερα στρώματα του ελληνικού πληθυσμού. Αλλάζει η θεματολογία - εμφανίζονται τα αρχοντορεμπέτικα – και αλλάζουν και οι χώροι που φιλοξενούν αυτά τα ακούσματα. Είναι η εποχή που πεθαίνει, σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές, το αυθεντικό ρεμπέτικο τραγούδι, για να ξαναναστηθεί στη δεκαετία του 1960, μέσα από μια σημαντική προσπάθεια του φοιτητόκοσμου, που είχε κορεστεί από τα ινδικά ακούσματα και τον Θοδωράκη που κυριαρχούσαν τότε στη μουσική σκηνή. Παλιοί ρεμπέτες άρχισαν να ξαναβρίσκουν δουλειά σε μαγαζιά που διοργάνωναν ρεμπέτικες μουσικές βραδιές για να τους ξαναγνωρίσει ο κόσμος, κυρίως οι φοιτητές.

Το 1961 εμφανίζεται η πρώτη ανθολογία ρεμπέτικης στιχουργίας και η πρώτη μονογραφία πάνω στο ρεμπέτικο από τον Χριστιανόπουλο, το βιβλίο όμως που καθιέρωσε τον όρο «ρεμπέτικα» για τα τραγούδια αυτά ήταν «τα ρεμπέτικα τραγούδια» του Ηλία Πετρόπουλου, το οποίο κυκλοφόρησε το 1968. Από εκείνη τη στιγμή πολλοί είναι οι ρεμπέτες που δισκογραφούν τα τραγούδια τους, εκδίδονται όλο και περισσότερες βιογραφίες, ενώ εμφανίζονται και οι πρώτες ρεμπέτικες κομπανίες. Το ρεμπέτικο τραγούδι γίνεται αντικείμενο πανεπιστημιακής έρευνας και μελέτης και αποκαταστάται η αξία του ως είδος τραγουδιού. Ιδρύονται μουσεία, διοργανώνονται συνέδρια, καταπονούνται μεταπτυχιακές και διδακτορικές διατριβές και καταχωρίζεται πλέον ως έγκυρο μουσικό είδος σε αναγνωρισμένα διεθνή εγχειρίδια μουσικολογίας.

Στη συνέντευξη τύπου που δόθηκε από τον συνθέτη και καλλιτεχνικό διευθυντή, υπεύθυνου της παραγωγής, Δ. Μαραγκόπουλο, τονίστηκε η σημασία τέτοιου είδους παραστάσεων, οι οποίες «αξίζει να επαναλαμβάνονται», ενώ σύντομα θα κυκλοφορήσουν οι περυσινές παραστάσεις σε cd και dvd.



14 σχόλια:

ΦΥΡΔΗΝ-ΜΙΓΔΗΝ είπε...

Αξιόλογες παραστάσεις.
Εκεί στην περίοδο 1922-1930 συμπεραίνω πως πρέπει να έβγαζαν μεγάλο καϋμό

Φιλί και Γλαρένιες αγκαλιές

eva είπε...

@Φύρδην-μίγδην, το καλό είναι ότι ο κόσμος τις αγκαλιάζει και τις τιμά με την παρουσία του όποτε γίνονται.'22 με '30 ήταν τα χρόνια της προσφυγιάς κι όλος ο πόνος του ξεριζωμού διοχετεύτηκε στα τραγούδια. Τα άκουγαν και έκλαιγαν, γιατί μιλούσαν κατευθείαν στην ψυχή.

Καλό ξημέρωμα, γλαρένια μου.

ΣΟΦΙΑ ΣΤΡΕΖΟΥ είπε...

Χαίρομαι κάθε φορά που σε διαβάζω.
Ένα "παρεξηγημένο" είδος μουσικής, που όμως αποκαταστάθηκε, ευτυχώς, εξ αιτίας της αλήθειας του.

Καλημέρα με μουσικές διάσπαρτες.

Margo είπε...

Ευαγγελία μου εξαιρετική η ανάρτησή σου για το ρεμπέτικο τραγούδι... κατά την γνώμη μου ακόμα αγγίζει πολύ κόσμο και μάλιστα νέο, αν και μετράει τόσες δεκαετίες!

Αναρωτιέμαι, δεν υπάρχει άλλος καλός τραγουδιστής να ερμηνεύσει ρεμπέτικα, γιατί πάλι ο Νταλάρας; Δε λέω ότι είναι κακός, αλλά...

Καλό απόγευμα Ευαγγελία μου:)

Artanis είπε...

Η προσπάθεια καταπληκτική, αν και πιστεύω πώς ο Νταλάρας θα μπορούσε να λείπει...
Τεσπα, δεν ήρθα γι αυτό, αλλά για να σου αφήσω πρόσκληση να περάσεις μια βόλτα από το μπλογκ που έχω κάτι για σένα...
Φιλιά πολλά...

eva είπε...

@Σοφία, είναι που ποτέ δεν επιδίωξε σαν είδος να τραβήξει πάνω του τους προβολείς της δημοσιότητας. Το ρεμπέτικο είναι το κλάμα της καρδιάς και αυτό συνήθως είναι μοναχική υπόθεση.

Φιλιά, Σοφία μου.

eva είπε...

@Margo, συμφωνώ πως ό,τι αληθινό είναι και διαχρονικό. Δεν ξέρω γιατί πάλι ο Νταλάρας. Μήπως επειδή είναι ήδη καταξιωμένος αρκετά ώστε να μην τον πειράζει να υποστηρίξει κάτι λιγότερο εμπορικό; Δεν ξέρω. Πάντως, κατά τη γνώμη μου, του πηγαίνει ΚΑΙ το ρεμπέτικο πάρα πολύ.

Καλό βράδυ :)

eva είπε...

@Artanis, τι; τι; Έρχομαι να δω!
Μα, γιατί όχι ο Νταλάρας; Μόνο σε εμένα αρέσει ο Νταλάρας; Δεν του πηγαίνει; Νομίζω ότι του πηγαίνει :(

Margo είπε...

Μία καλή φωνή όπως του Νταλάρα σαφώς και μπορεί να τραγουδήσει τα πάντα καλά. Είναι και πολύ λεπτολόγος και το αποτέλεσμα φαίνεται. Όμως πιστεύω το ρεμπέτικο θέλει κάτι άλλο και το περιγράφεις πολύ καλά στην ανάρτησή σου και κυρίως στους ανθρώπους που το αντιπροσώπευσαν. Όμως στο Μέγαρο δεν πάει όποιος κι όποιος και σταματάω εδώ γιατί πάει αλλού η κουβέντα.
Η ανάρτησή σου πάντως είναι άριστη!
Καληνύχτα Ευαγγελία μου:)

eva είπε...

@Μargo, ναι, συμφωνώ, χρειάζεται κάτι άλλο. Ψυχή το λένε που να έχει δουλευτεί από βιώματα απώλειας, ξεριζωμού, πολιτικής και κοινωνικής καταπίεσης, πολέμων. Οι παλιοί τα κουβαλούσαν στο πετσί τους, δεν ήταν δύσκολο να τα εκφράσουν και στο τραγούδι. Οι νέοι εκ των πραγμάτων, μόνο να υποθέσουν μπορούν. Τα έχουν ακούσει, δεν τα έχουν ζήσει. Τους λείπει το βίωμα και αυτό δεν κρύβεται σε μια ερμηνεία. Ο Νταλάρας δεν ξέρω τι βιώματα μπορεί να έχει, όμως για μένα ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Ο ίδιος μάλιστα έχει πει ότι δεν είναι τραγουδιστής, αλλά ερμηνευτής. Έχει μεγάλη σημασία αυτό. Σε έναν ερμηνευτή το αποτέλεσμα στο άκουσμα είναι δευτερεύον, όταν στον τραγουδιστή είναι πρωτεύον. Για τον τραγουδιστή το ζητούμενο είναι η τεχνική αρτιότητα, για τον ερμηνευτή είναι η έκφραση της ψυχής. Και ερμηνευτές έχουμε λίγους. Ο Νταλάρας ανήκει σ' αυτούς τους λίγους, είναι μάλιστα από τους αγαπημένους μου ερμηνευτές. Και η Αλεξίου, φυσικά. Νταλάρας και Αλεξίου... πρώτοι και με διαφορά. Άποψή μου, βέβαια.

Καλή σου μέρα, Margo :)

Talisker είπε...

Tα λατρευω τα ρεμπετικα
στα φοιτητικα μου ακουγα παρα πολυ
παρα πολυ...
κλαινε στη ψυχη μου
οχι αυτα τα αρχοντορεμπετικα
τα αλλα τα βαρια

εχεις ακουσει το "θα σου τηγανιζω ψαρια με παντζαρια σκορδαλια"?
δεν ειναι τοσο αστειος οσο ακουγεται ο στιχος

το "σιγα σιγα φιλε μου το αμαξι..κινησε η πενταμορφη.."

το "ειναι το κρυο τσουχτερο"
μου ερχονται αποσπασματικα .......

καικυριως η ατακα...

και συ στο ονειρο ρε Αντριανα??
ΚΑΙ ΣΥ ΣΤΟ ΠΟΥΘΕΝΑ!?

ΤΙ ΥΠΕΡΟΧΟ ΠΛΑΣΜΑ ΠΟΥ ΕΙΣΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΟΥ!

η κοπέλα με το καναρινί φόρεμα είπε...

Μα, ναι! Πώς να μην τα αγαπώ κι εγώ τα ρεμπέτικα μ' έναν Τσιτσάνη για πατριώτη!

ΡΕΜΠΕΤΙΚΕΣ Καλημέρες!

eva είπε...

@Talisker, δεν το έχω ακούσει, άκου όμως ένα άλλο:

Απόψε άρχισε να ψιλοβρέχει
κι ο νους μου πάλι σε σένα τρέχει
της βροχούλας το νεράκι
έκανε στη γη αυλάκι.
Έξω βροχή, κατακλυσμός
κάθε ψιχούλα στεναγμός.
Πάψε καημέ, πάψε βροχή
μάνα, δεν έχω αντοχή..

Από την Επτάνησο αφιερωμένο.

Φιλιά, τάλι :)

eva είπε...

@Καναρινένια, ρεμπέτικα χωρίς Τσιτσάνη, ουρανός χωρίς φεγγάρι.

Καλή βδομάδα :)