Μαρία των πιστών

Μεσίτρια υπέρ των ανθρώπων, αλλά όχι υπεράνθρωπος. Θεομήτωρ, αλλά όχι θεά. Μητέρα του Ιησού, αλλά όχι μέλος της Αγίας Τριάδας. Πατήρ – Υιός – Άγιο Πνεύμα. Την Κεχαριτωμένη όμως, την έχουσα δηλαδή τη θεία χάρη, την Παναγία της χριστιανοσύνης δε θα την βρεις εκεί. Η Εκκλησία προτίμησε να την τοποθετήσει ένα σκαλοπάτι παρακάτω, εκεί που ξεκινούν οι κοινοί θνητοί...

Τα λίγα ιστορικά στοιχεία για τη μορφή που ταυτίστηκε όσο καμία άλλη με την ανθρώπινη πλευρά της θεϊκής παρέμβασης στα εγκόσμια, περιορίζονται σε κάποια αποσπάσματα στα ευαγγέλια του Ματθαίου και του Λουκά, καθώς και στο απόκρυφο πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου. Κόρη του Ιωακείμ και της Άννας με βασιλικό αίμα να κυλά στις φλέβες της (ανήκε στο γένος του Δαβίδ) αρραβωνιάστηκε σύμφωνα με το εθιμοτυπικό της εποχής σε πολύ μικρή ηλικία τον Ιωσήφ. Το πεπρωμένο όμως είχε ήδη σφραγίσει την ακάνθινη πορεία του κοριτσιού, που έμελε να γεννήσει τον Υιό του Θεού, προς την αιωνιότητα. Οι πληροφορίες λιγοστές και συγκεχυμένες. Σχεδόν πουθενά δεν υπάρχει αναφορά στην περίοδο από τη φυγή στην Αίγυπτο (η ίδια ήταν τότε περίπου 20 χρονών) ως την εποχή που ο Χριστός σε ηλικία 30 χρονών άρχισε το μεσσιανικό του κήρυγμα. Εικασίες γίνονται επίσης και για τον τόπο που πέθανε. Άλλοι τον τοποθετούν στην Ιερουσαλήμ, όπου δείχνεται και ο τάφος της στη Γεσθημανή, άλλοι πάλι τον τοποθετούν στην Έφεσο, όπου υπήρχε και ο αρχαιότερος ναός αφιερωμένος σ’ αυτήν.

Στους τρεις πρώτους αιώνες από τη γέννηση του Χριστού η Παναγία… είναι άφαντη. Καμία αναφορά στη Μητέρα του Θεού, η οποία βρισκόταν εξ’ ολοκλήρου υπό τη σκιά του γιου της. Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, πως η χριστιανική θρησκεία άργησε να γίνει καθολικά αποδεκτή. Ως το 313 μ.Χ. (διάταγμα ανεξιθρησκίας των Μεδιολάνων από τους Κωνσταντίνο και Λικίνιο), οι χριστιανοί διώκονταν με βασανιστήρια και θανατικές ποινές. Μετά την ήττα του δεύτερου από τον πρώτο το 324 μ.Χ., που συνοδεύτηκε από την κοσμοϊστορικής σημασίας μεταφορά της ρωμαϊκής πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη, η διαλλακτική στάση του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου σήμανε την επέκταση της απόλυτης ελευθερίας της χριστιανικής θρησκείας σε ολόκληρη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, δυτική και ανατολική-βυζαντινή.

Ως Θεοτόκος αναγνωρίστηκε επίσημα μόλις το 431 μ.Χ. κατά την Γ’ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου. Και ενώ στα μοναστήρια η λατρεία της άνθισε από πολύ νωρίς, στον λαό η λατρεία της διαδόθηκε γύρω στα τέλη του Μεσαίωνα, περισσότερο δε στην Ανατολική παρά στη Δυτική Εκκλησία. Στην Κωνσταντινούπολη θεωρούνταν η προστάτιδα της πόλης και την τιμούσαν με ιδιαίτερη ευλάβεια. Όταν η Πόλη πολιορκήθηκε από τους Αβάρους τον 7ο αιώνα, οι βυζαντινοί έψαλλαν τον Ακάθιστο Ύμνο, γραμμένο από τον Ρωμανό τον Μελωδό προς τιμήν της έναν αιώνα νωρίτερα. Έψελναν όλη τη νύχτα πριν την επίθεση του εχθρού όρθιοι (εξ' ου και Ακάθιστος). Η νίκη των βυζαντινών αποδόθηκε στην Θεοτόκο κι από τότε θεωρείτο πολιούχος και προστάτιδα της βυζαντινής πρωτεύουσας. Η παρθενία, καθώς και η ανάληψή της όχι μόνο με το πνεύμα, αλλά και με το σώμα της, ήταν δόγματα στα οποία εστίασε ιδιαίτερα το ρωμαιοκαθολικό δόγμα. Ήταν η «εκλεκτή» γυναίκα, η χωρίς καμία αμαρτία, γι’ αυτό και αποδεχόταν επίσης την πλήρη απαλλαγή της από το προπατορικό αμάρτημα, όπως κι από κάθε άλλη προσωπική αμαρτία.

Μήνας της Παναγίας ο Αύγουστος, ειδικά για τον Ελληνισμό, που τιμά με ιδιαίτερη αγάπη την Θεοτόκο, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο της χριστιανικής θρησκείας, είναι ο μήνας που εορτάζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου. Κοίμηση και όχι θάνατος, αφού σύμφωνα με το χριστιανικό δόγμα ο θάνατος δεν είναι παρά ένα πέρασμα προς μιαν άλλη μορφή ζωής. Η αειπάρθενος που παρέμεινε η ανθρώπινη μητέρα, στην οποία βρήκε προσωποποίηση και παρηγοριά όλος ο ανθρώπινος πόνος υμνήθηκε και αγιογραφήθηκε περισσότερο από κάθε άγια μορφή της Εκκλησίας. Στο εικονογραφικό πρόγραμμα των βυζαντινών εκκλησιών, η θέση της βρίσκεται σχεδόν πάντοτε στην αψίδα του ιερού.

Ο ελλαδικός χώρος και κυρίως τα ελληνικά νησιά είναι διάσπαρτα από εκκλησίες και μοναστήρια αφιερωμένα στην άσπιλη μεσίτρια μεταξύ θεού κι ανθρώπου, πολλά από τα οποία αποτελούν πανελλήνια προσκυνήματα (Παναγιά της Τήνου, Εκατονταπυλιανή της Πάρου, Δροσιανή της Νάξου, κλπ.). Η προετοιμασία ξεκινά από την 1η μέρα του Αυγούστου με νηστεία, η οποία ολοκληρώνεται ανήμερα της Κοίμησης, στις 15 Αυγούστου. Τα προσωνύμια που της έχουν αποδοθεί από την ελληνική λαογραφία (πάνω από 430) επιλέγονται ανάλογα με τον τρόπο αγιογραφίας, τη θεολογική της ιδιότητα, τον τρόπο εύρεσης ή παλαιότητας ή προέλευσης του εικονίσματός της, ή ακόμα και από ιδιάζοντα γνωρίσματά της και μαρτυρούν τη στενή σύνδεση των πιστών με το πρόσωπό της.

Αγγελόκτιστη, Αειμακάριστος, Αειπάρθενος, Γλυκοφιλούσα, Γοργοεπήκοος, Δακρυροούσα, Ελεούσα, Ζωοδόχος Πηγή, Θεοσκέπαστη, Θεομήτωρ, Θεραπιώτισσα, Κεχαριτωμένη, Κυρά των Αγγέλων, Μεγαλόχαρη, Οδηγήτρια, Παρηγορήτισσα, Ρόδον το Αμάραντον, Σωτηριώτισσα, Τεθλιμμένη, Υπεράγαθος, Υπεραγία, Υπερευλογημένη, Φωτόλουστη, Χρυσοπηγή, Ψυχοσώστρια,

ή απλά «Παναγία μου»,

δεν παύει να είναι η πρώτη μας επίκληση στις δύσκολες στιγμές, η δέκτης των προσευχών μας, η Μητέρα όλων των χριστιανών, η μεσίτρια στον ανθρώπινο πόνο, την επέτειο της οποίας γιορτάζει όλη η χριστιανοσύνη με ιδιαίτερη ευλάβεια, κατάνυξη και περισυλλογή, τοποθετώντας την στην κορυφή του λειτουργικού ημερολογίου της Ορθοδοξίας και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, μαζί με τα Θεοφάνεια, τη Γέννηση και την Ανάσταση του Χριστού.

.