23.1.10

Το σκάφανδρο και η πεταλούδα


Ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που έγιναν ταινία, όμως είχε γίνει πασίγνωστο σε όλο τον κόσμο ήδη από την πρώτη μέρα έκδοσής του. Πρόκειται για μια αυτοβιογραφία με τίτλο Το σκάφανδρο και η πεταλούδα, γραμμένη από τον γάλλο εκδότη του περιοδικού Elle, Ζαν-Ντομινίκ Μπομπί. Η ιδιαιτερότητά του; Γράφτηκε… με το βλέφαρο ενός ματιού!

Το θέμα του βιβλίου δεν είναι ο κόσμος της μόδας, όπως θα περίμενε ίσως κανείς, κι αυτό καθορίστηκε από ένα τραγικό συμβάν που άλλαξε ριζικά τη ζωή του επιτυχημένου 42χρονου Ζαν-Ντομινίκ, όταν ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο τον βύθισε ξαφνικά σε κώμα. Όταν συνήλθε, και ενώ είχε πλήρη συναίσθηση του εαυτού του και του κόσμου γύρω του, ωστόσο το σώμα του είχε υποστεί καθολική παράλυση, δεν μπορούσε να κινήσει τίποτε, παρά μόνο το αριστερό του βλέφαρο. Εγκλωβισμένος μέσα στην ακινησία του σώματός του – το σκάφανδρο, όπως αναφέρεται συμβολικά και στον τίτλο του βιβλίου – αποφασίζει να αφήσει την φαντασία να πετάξει ελεύθερη μέσα στις σελίδες αυτής της αυτοβιογραφίας, που γράφτηκαν αποκλειστικά χάρη στο βλεφάρισμα του αριστερού του ματιού, αφού αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας του με τον κόσμο.

Αρωγός σε αυτή την ηρωική προσπάθεια, η Κλοντ Μεντιμπίλ, μια νεαρή λέκτορας γλωσσολόγος, που επινόησε ένα ειδικό σύστημα επικοινωνίας, ένα πινακάκι με τα γράμματα της αλφαβήτου κατανεμημένα σύμφωνα με τη συχνότητα χρήσης τους στη γαλλική γλώσσα. Εκείνη του απαριθμούσε τα γράμματα ένα-ένα και εκείνος επιβεβαίωνε με ένα ανοιγοκλείσιμο του ματιού του το γράμμα που ήθελε, το οποίο εκείνη το κατέγραφε σε ένα τετράδιο. Ένα ανοιγοκλείσιμο σήμαινε «ναι», δύο σήμαιναν «όχι». Έτσι, γράμμα-γράμμα, λέξη-λέξη, φράση-φράση, γράφτηκαν μέσα σε τρεις μήνες 140 σελίδες, μέσα στις οποίες σχηματοποιήθηκε σαν ψηφιδωτό όλος ο εσωτερικός του κόσμος, όλες οι σκέψεις και οι αγωνίες του που πετούσαν σαν πεταλούδες μέσα στο σκάφανδρο του ακινητοποιημένου από την παράλυση κορμιού του.

Στα 42 του χρόνια και ενώ τα είχε όλα, δόξα, χρήμα, γυναίκες, επαγγελματική καταξίωση, οικογένεια, χάρη σε ένα καπρίτσιο της μοίρας, του αρπάζονται ξαφνικά όλα μέσα από τα χέρια του. Απλές απολαύσεις, όπως ένα χαμόγελο ή ένα νεύμα, είναι πλέον ανέφικτες για κείνον. Παγιδευμένος σε ένα σώμα που καταλάβαινε τα πάντα, άκουγε, ένιωθε, θυμόταν, αλλά που δεν μπορούσε να αντιδράσει, δεν σταμάτησε να ζει εντός του και να φτάσει να πάρει τη μεγάλη απόφαση να καταγράψει αυτό που του συνέβαινε, σε μια προσπάθεια να δώσει μια διέξοδο στην απόγνωσή του, την οποία και μεταλλάσει σε δύναμη δημιουργίας. Μέσα από το τελευταίο του παράθυρο στον κόσμο κάνει έναν απολογισμό ζωής στην προσπάθειά του να βρει έναν τρόπο προκειμένου να αντιμετωπίσει και να αποδεχτεί αυτό που του συνέβη, άλλοτε με καυστικό μαύρο χιούμορ, άλλοτε με οργή ή θλίψη, πάντα όμως με παραδειγματική επιμονή και αισιοδοξία, στέλνοντας τελικά ακριβώς αυτό το αισιόδοξο μήνυμα: μην εγκαταλείπεις, μη σταματάς να πολεμάς, αγάπα τη ζωή, σε εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο.

Η ταινία που γυρίστηκε με αφορμή αυτό το βιβλίο, πήρε το βραβείο σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ Καννών (Τζούλιαν Σνάμπελ) και προτάθηκε για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Απέσπασε διθυραμβικές κριτικές ως μία από τις καλύτερες παραγωγές της χρονιάς, ενώ θεωρήθηκε ως η πειστικότερη μεταφορά μυθιστορηματικής βιογραφίας, τεχνικά και αισθητικά. Προχωρώντας σε όλα όσα δεν δίνει σημασία ένας αρτιμελής από τη ζωή, αναπαράγει την εσωτερική κάθαρση στη μάχη που δίνει ένα υγιές πνεύμα που βρίσκεται ξαφνικά αιχμάλωτο μέσα σε ένα σώμα ανάπηρο, και, κατ’ επέκταση, την σκληρή αναμέτρηση που συντελείται ανάμεσα στο Θέλω και Μπορώ και την ανθρώπινη φύση της αμαχητί παράδοσης μπροστά στις αναποδιές της ζωής. Το κοινό ταυτίζεται και συμπάσχει με την έλλειψη ελευθερίας και αναζητά βήμα-βήμα μαζί με τον πρωταγωνιστή - τον εξαιρετικό στον ρόλο του Ματιέ Αμαρλίκ - δρόμους για να πετάξει το πνεύμα, σαν πεταλούδα που μόλις έβγαλε φτερά. Η μεταμόρφωση συντελείται και είναι πλήρης όταν οι δυνάμεις που κρατούν το πνεύμα στατικό και ακίνητο και εγκλωβισμένο από την πίστη στον υλισμό και τον ατομικισμό απελευθερώνονται χάρη στην ανεξάντλητη δύναμη της δημιουργίας που πηγάζει από την ίδια την πηγή της ανθρώπινης ψυχής, προσφέροντας στον θεατή μια πολυεπίπεδη σε μηνύματα, βαθιά και αξέχαστη εμπειρία που συγκινεί και προβληματίζει.

Η πρώτη έκδοση του βιβλίου - 25.000 αντίτυπα - εξαντλήθηκε την πρώτη μέρα της κυκλοφορίας του στη Γαλλία (14 Μαρτίου 1997). Μέσα σε μια εβδομάδα πωλήθηκαν 150.000 αντίτυπα. Έκτοτε, το Σκάφανδρο και η Πεταλούδα συνεχίζει τις αλλεπάλληλες εκδόσεις και μεταφράζεται σε όλο και περισσότερες γλώσσες. Έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά. Ο Ζαν-Ντομινίκ Μπομπί πέθανε τρεις μέρες μετά την πρώτη μέρα της κυκλοφορίας του έργου του.
***

13 σχόλια:

Κωνσταντίνος Κόλιος είπε...

Ούφ, στεναχωρήθηκα, μεγιά το ιστολόγιο, μ' άρεσε έτσι λιτό, μη το φορτώσεις πάλι:)

Η ιστορία αυτού του ανθρώπου φανερώνει πολλά για τα πράγματα που τελικά μας υποκινούν τεράστιο ενδιαφέρων. Μου θύμισε την περίπτωση Νίτσε που οι πωλήσεις των βιβλίων του εκτοξεύτηκαν μόλις έγινε γνωστή η νοητική του ασθένεια.

Καλό Σαββατοκύριακο.

ria είπε...

εκπληκτικό!

και τι υπομονή είχε η κοπέλα που τον βοήθησε!

θα φροντίσω να το προμηθευτώ. είμαι περίεργη να δω τις σκέψεις του...

Margo είπε...

Συγκλονιστικό!!!
Μου θύμισε κατά κάποιο τρόπο το "Ο Τζόνυ πήρε το όπλο του" μόνο που αυτό ήταν φανταστική ιστορία. Και η ταινία θα έχει πολύ ενδιαφέρον..
Καλό απόγευμα Ευαγγελία μου.

eva είπε...

"Όταν η φασαρία σταματάει, όταν ξαναβρίσκω την ευεργετική ησυχία μου, μπορώ επιτέλους να ακούσω τις πεταλούδες που πετούν μέσα στο κρανίο μου. Θέλει προσοχή και ηρεμία αυτή η δουλειά γιατί τα φτερουγίσματα τους μόλις που ακούγονται. Μια ανάσα λίγο πιο δυνατή από το συνηθισμένο φτάνει για να τα σκεπάσει, να τα σβήσει. Και στ' αλήθεια απορώ: η ακοή μου δε βελτιώνεται κι όμως τις ακούω όλο και καλύτερα. Φαίνεται πως έχω αυτί πεταλούδας."

Κωνσταντίνε, αυτό είναι νομίζω το όλο νόημα του βιβλίου, το οποίο στενοχωρεί μεν, έχεις δίκιο, όμως σε δεύτερο επίπεδο υπενθυμίζει το εύθραυστο της παντοδυναμίας μας στην καθημερινότητά μας, κάτι που συνήθως μας διαφεύγει και το θεωρούμε δεδομένο μέχρι να έρθει κάποιο σοκ που θα μας εξαναγκάσει να αναθεωρήσουμε στάσεις και φιλοσοφίες.

eva είπε...

@Ria, όπως έχουν και όλοι οι άνθρωποι με όραμα. Να σημειώσω, επιπλέον, ότι την ημέρα που εκδόθηκε το βιβλίο του, κατάφερε να χαμογελάσει, η μόνη κίνηση που μπόρεσε να κάνει ως τον θάνατό του. Τι νίκη, ε;...

Εκδόσεις Ψυχογιός, αν το αναζητήσεις.

Καλή σου μέρα :-)

eva είπε...

@Margo, κι εγώ από την ταινία ξεκίνησα, η οποία και με αποσβόλωσε με την ένταση και τις αλήθειες της που παρουσιάστηκαν με εξαιρετικό και άκρως ευρηματικό τρόπο - ο σκηνοθέτης είχε σπουδαία έμπνευση, δεν χωρά αμφιβολία σ' αυτό - και μετά αναζήτησα τα περαιτέρω.

Καλή εβδομάδα :-)

Artanis είπε...

Ωραία ιστορία...Θα κοιτάξω μήπως το βρω εδώ (αν και δεν το νομίζω :(
Άχρηστοι οι ΝΖηλανδοί, άχρηστοι...

eva είπε...

Ευκαιρία να ανηφορίσεις για μια επίσκεψη x-press και στα πάτρια, που σ' έχουν πεθυμήσει!
Καλή σου μέρα, ξενιτεμένο μου :-)

kryos είπε...

Κάποια στιγμή θέλησα κι εγώ να κάνω μια ανάρτηση για την ιδιαίτερη αυτή ιστορία τού Ζαν-Ντομινίκ Μπομπί ... φυσικά και δεν θα πλησίαζα με τίποτε τη δική σου αρτιότητα και χαίρομαι τελικά που την διαβάζω σε σένα Ευαγγελία μου ... χαίρομαι που στάθηκες και στην Κλοντ Μεντιμπίλ γιατί χωρίς αυτήν όλες αυτές οι σκέψεις του ανθρώπου αυτού δεν θα είχαν αποδέκτες ...και θα ήταν κρίμα .

"υπενθυμίζει το εύθραυστο της παντοδυναμίας μας στην καθημερινότητά μας, κάτι που συνήθως μας διαφεύγει και το θεωρούμε δεδομένο μέχρι να έρθει κάποιο σοκ που θα μας εξαναγκάσει να αναθεωρήσουμε στάσεις και φιλοσοφίες"

Τα είπες τόσο όμορφα στην απάντηση τού σχολίου τού Κωνσταντίνου που δεν έχω να προσθέσω τίποτε άλλο ... να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας αυτό το εύθραυστο του βίου μας που μπορεί τελικα να οδηγήσει στην ανακάλυψη του "σημαντικού" και στο μπροστά μέρος να μην σταματήσουμε ποτέ να φτιάχνουμε όνειρα με την ίδια ζύμη ( του σημαντικού ).

Καλό βράδυ θα σου ευχηθώ Λίτσα μου κι ότι επιθυμείς να το δεις να το δεις να σου χτυπάει την πόρτα ( κι αν θες του ανοίγεις :)) .

Φιλιά !!!

Δέσποινα Γιαννάκου είπε...

Καλησπέρα ..περνώντας στάθηκα να σε διαβάσω...μια ιστορία υπέροχη τόσο όσο και ο τρόπος που την ανέλυσες...
Πράγματι πρέπει να μας κάνει να αναλογιστούμε πολλά ..η ταχύτητα τούτης της εποχής μας κάνει να προσπερνάμε τα σημαντικά ..να προσπερνάμε τις λεπτομέρειες ..καθε δευτερόλεπτο που χάνουμε λιγοστεύει το χρόνο μας ...θεωρούμε τα πάντα δεδομένα και σταματήσαμε να μιλάμε με τον κόσμο μέσα μας..χάσαμε εμάς ...
Παλεύουμε για περιττά και ανούσια..και ξεχασαμε μεσα από το ''εγώ''μας να αγαπάμε όσα υπάρχουν γύρω μας ...
σ ευχαριστώ για αυτό που διάβασα
καλό βράδυ

eva είπε...

@Krye, τέτοιες όμορφες ιστορίες βγαλμένες από την ίδια τη ζωή δεν εξαντλούνται μόνο σε μία ανάρτηση, αυτό είναι και το μεγαλείο άλλωστε με τέτοιες διαδρομές, έτσι δεν είναι; Σε κάθε στροφή τους να σου χαρίζουν μια ολοκαίνουργια θέα :-)

Θα χαρώ να σε διαβάσω αν το αποφασίσεις τελικά και ασχοληθείς με αυτό το υπέροχο και μοναδικό ζευγάρι.

Καλή σου μέρα, Ηλία!

(Υ.γ: Η πόρτα μου πάντα ανοικτή, πού ξέρεις τι μπορεί να φέρει ο άνεμος :-)

eva είπε...

@Δέσποινα, το κακό είναι ότι θέλει κότσια η σωτηρία της ψυχής, γι' αυτό και είναι λίγοι τελικά αυτοί που μπορούν να πουν ότι δεν έμειναν μόνο στα ευχολόγια, αλλά πήγαν ένα βήμα παραπέρα. Και το πρώτο βήμα γίνεται ακριβώς τη στιγμή που λες, όταν δηλαδή αρχίζεις συνειδητά να μειώνεις ταχύτητα και μπορείς να μείνεις στη λεπτομέρεια, στο δευτερόλεπτο που περνάει και χάνεται, στη φωνή που μιλάει μέσα μας. Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου, δεν θα μπορούσες να το πεις καλύτερα.

Σ' ευχαριστώ για το πέρασμα, σ' ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια.

Καλή σου μέρα!

Georgia Gougou είπε...

Έχει κανείς αυτό το βιβλίο και το πουλάει ως μεταχειρισμένο? Το θέλω....