29.6.09

Διπλή βράβευση

Δύο βραβεύσεις από δύο ξεχωριστές μπλογκο-φίλες έρχονται να τιμήσουν το art & culture.


Πρώτο, το βραβείο «αξιαγάπητο μπλογκ» από την ρομαντική και εύθραυστη ψυχούλα anima που πάντα με τιμά με τα λόγια της και με τις σκέψεις της και που ξέρω πως όποτε την επισκεφτώ με περιμένει ένα συναρπαστικό ταξίδι στη μαγεία του εσωτερικού της κόσμου.

Δεύτερο, το βραβείο «proximidate», βραβείο φιλίας, από την πολυαγαπημένη αγάπη μου τάλι, μια από τις πιο αγαπημένες μου γραφές εντός μπλογκόσφαιρας, πάντα φρέσκια, πάντα ανατρεπτική και σινάμα τόσο-τόσο τρυφερή, μια πένα που σφάζει, μια χρυσή καρδιά και μια αγαπημένη φίλη.

Σας ευχαριστώ από καρδιάς και φυσικά ανταποδίδω τη βράβευση, συμβολικά, μιας και οι ιντερνετικές βραβεύσεις αυτό τον ρόλο έχουν, να συμβολίσουν την εκτίμησή μας σε αυτό που παρουσιάζεται στα μπλογκς, αισθητικά και συγγραφικά, εκτίμηση βασισμένη στα προσωπικά μας αισθητήρια και στις προσωπικές μας προτιμήσεις, γι’ αυτό και άκρως υποκειμενική.

Αυτό είναι και το κριτήριό μου όταν επιλέγω τους ιστο-λόγιούς μου και γι’ αυτό για μένα, όλοι αξίζουν βράβευσης, αφού ο καθένας μου «μιλάει» με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο, είναι μοναδικός στο είδος του και ανταποκρίνεται στο δικό μου αισθητικό-νοητικό κριτήριο και στο προσωπικό μου γούστο.

Συγχαρητήρια σε όλους λοιπόν, και εύχομαι πάντα δημιουργικοί και πάντα εμπνευσμένοι!

Το βραβείο Proximidade περιγράφεται ως εξής: «Αυτό το blog επενδύει και πιστεύει στην εγγύτητα – την εγγύτητα στο χώρο, το χρόνο και τις σχέσεις. Αυτά τα blog είναι εξαιρετικά γοητευτικά. Αυτοί οι bloggers δεν ενδιαφέρονται για βραβεία ή την προσωπική τους άνοδο. Η ελπίδα μας είναι όταν κοπούν οι κορδέλες των βραβείων αυτών, να αναπαραχθούν ακόμη περισσότερες φιλίες. Παρακαλώ δώστε περισσότερη προσοχή σ’ αυτούς τους συγγραφείς!»

25.6.09

Ελγίνεια - το χρονικό μιας λεηλασίας


Η καταστροφική λεηλασία του μνημείου άρχισε το 1801.
Ο δισδάρης της Ακρόπολης βλέποντας τους λίθους του ναού να κατακρημνίζονται από το 300μελές συνεργείο του Έλγιν και τα θρυμματισμένα κομμάτια μιας μετόπης να διασκορπίζονται, επιχείρησε να ματαιώσει την προσπάθεια των Άγγλων.

Ήταν ανελέητη όμως η ισχύς της προστάτιδος Μεγάλης Δυνάμεως.

Κιβώτια άρχισαν να συσκευάζονται και να μεταφέρονται φορτωμένα με τους θεούς των Ελλήνων.

Ο Παρθενώνας, το Ερεχθείο, ο Ναός της Απτέρου Νίκης, τα Προπύλαια, όλα λεηλατούνταν.

Τα πρώτα κιβώτια με τα γλυπτά φορτώθηκαν στο ιδιωτικό πλοιάριο του Έλγιν “Μέντωρ”, στον Πειραιά, τον Ιανουάριο του 1802.

Το πλοίο λίγες μέρες αργότερα ναυάγησε έξω από τα Κύθηρα, παραμένοντας στον βυθό του Αιγαίου περίπου έναν μήνα.

Στον Βρετανό πρόξενο στα Κύθηρα ο Έλγιν θα γράψει: “Τα κιβώτια περιέχουν πέτρες χωρίς ιδιαίτερα μεγάλη αξία, αλλά είναι για μένα πολύ σημαντικό να τις περισώσω”.

Οι θεοί των Ελλήνων ταξίδεψαν οριστικά τον Φεβρουάριο του 1803 με το πλοίο Braakel για τη σκοτεινή Γηραιά Αλβιώνα.
Το 1807 τα μάρμαρα του Παρθενώνα εκτέθηκαν για το κοινό στο σπίτι του λόρδου στο Park Lane.

Η έκθεση έκλεισε μετά από δύο χρόνια και παρέμεινε προσιτή μόνο σε προνομιούχους επισκέπτες.

Οικονομικές δυσπραγίες οδήγησαν τον Έλγιν σε σκέψεις για την οικονομική εκμετάλλευση της συλλογής, με τη μετατροπή του σπιτιού του στο Park Lane σε ιδιωτικό μουσείο και στην καθιέρωση εισιτηρίου για το κοινό.

Άλλη σκέψη του ήταν να την κληροδοτήσει στο βρετανικό κράτος.

Στις αρχές του 1810 το Βρετανικό Μουσείο προσέγγισε τον Έλγιν προκειμένου να εξασφαλίσει τη συλλογή.

Τον Ιούνιο του 1816, ύστερα από μια μακροχρόνια συζήτηση με εκτεταμένες και έντονες διαφωνίες, η Βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων ψήφισε ένα διάταγμα: “ ο ανωτέρω αναφερόμενος λόρδος συμφώνησε να πουλήσει τα γλυπτά αυτά δια το ποσόν των τριάντα χιλιάδων λιρών, υπό τον όρο ότι όλη η παραπάνω αναφερόμενη συλλογή θα παραμείνει αδιαχώριστη στο Βρετανικό Μουσείο και ανοικτή για επιθεώρηση και θα φέρει την ονομασία “Ελγίνεια Μάρμαρα” και ο ανωτέρω αναφερόμενος λόρδος και κάθε πρόσωπο που θα αποκτά τον τίτλο του λόρδου του Έλγιν θα πρέπει να προστίθεται στους επίτροπους του Βρετανικού Μουσείου”.

Κατά την σύνοδο της Βουλής των Κοινοτήτων στις 7 Ιουνίου 1816 ο βουλευτής Hugh Hammerslay κάνει την πρώτη καταγεγραμμένη πρόταση για την επιστροφή των μαρμάρων.

Πρότεινε μάλιστα να φυλαχθούν προσεκτικά στο Βρετανικό Μουσείο “μέχρι να ζητηθούν από τους τωρινούς ή τους οποιουσδήποτε κυρίους της πόλης των Αθηνών”.

Τα μάρμαρα απετέλεσαν πάλι αντικείμενο διαμάχης σε μια ανταλλαγή απόψεων, οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες το 1890-`91 στο περιοδικό του Λονδίνου Nineteenth Century.

Στη συζήτηση έλαβε μέρος και ο Κωνσταντίνος Καβάφης, γράφοντας ότι “η τιμιότης είναι η καλλιτέρα πολιτική και τιμιότης εις την περίπτωση των Ελγινείων Μαρμάρων σημαίνει απόδοσις”.

Το θέμα επανήλθε το 1924, όταν ο Harold Nicolson, της Υπηρεσίας Μέσης Ανατολής του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών, πρότεινε στην επέτειο της εκατονταετηρίδας από τον θάνατο του Byron στο Μεσολόγγι (19 Απριλίου 1824) να επιστραφεί η μία Καρυάτιδα του Ερεχθείου, την οποία είχε μεταφέρει ο Έλγιν στην Αγγλία.

Τη δεκαετία του 1960 ο Colin Mclnnes με την εκτενή αρθρογραφία του επανέφερε στο προσκήνιο το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα.

Πρότεινε μάλιστα να γίνει η αρχή με την επιστροφή της Καρυάτιδας και του κίονα από το Ερεχθείο.

Το 1938, κατά τη διάρκεια του καθαρισμού τους, τα μάρμαρα υπέστησαν ανεπανόρθωτες ζημιές, μετά την λείανσή τους με μεταλλικές βούρτσες!

Η επανόρθωση μάλιστα της ζημιάς επιτεύχθηκε με τη χρήση ενός είδους κεριού αναμεμιγμένου με τέιον, για να δοθεί στα μάρμαρα απόχρωση “λευκού ιριδισμού” όμοια με την αρχική τους την οποία έχει κάθε σπασμένη επιφάνεια λευκού μαρμάρου.

Τμήματα μάλιστα των γλυπτών ίσως να σμιλεύτηκαν εκ νέου.

Οι λεπτομέρειες του δεύτερου αυτού βανδαλισμού βρίσκονται ακόμα επτασφράγιστες στα βρετανικά απόρρητα μυστικά έγγραφα και στα ημερολόγια συντήρησης του Βρετανικού Μουσείου, επιτείνοντας, 60 χρόνια αργότερα, την ένοχη σιωπή και την αμηχανία των “υπευθύνων” φορέων του Βρετανικού Μουσείου και του Κοινοβουλίου.


(Απόσπασμα από "Λεηλασίες αρχαιοτήτων")

24.6.09

Η Κατάρα της Αθηνάς



Μ' άλαλο θυμό και πόνο μια αυτά πούκλεψαν θαμάζει,
Μια σιχένεται τον κλέφτη σύψυχα κι ανατριχιάζει

Ω! που ζώντας και που σκόνη, δίχως σχώριο να γροικήση,

Ν' ακλουθιέται η αχορτασιά του η ιερόσυλη με μίση,

Και η εκδίκηση ως τον τάφο και πιο πέρα, το όνομά του

Να το κυνηγά, στο πλάγι του μωρόδοξου Ηροστράτου,

Και σε φύλλα λεκιασμένα και γραμμές που καίνε ας γίνη

Ατελείωτα να στράφτουν εμπρηστές ναών κι Ελγίνοι,

Καταδικασμένοι αιώνια στο ίδιο ανάθεμα κι οι δυο τους,

Που ίσως στο στερνό θε νάβρης και τον πιο χειρότερό τους,

Ετσι ας στέκουν, να τους βλέπουν τα μελλούμενα τα χρόνια,

Αγαλμα άσειστο, με βάση μοναχή, την καταφρόνια.



(Lord Byron, Η Κατάρα της Αθηνάς, μτφρ. Στ. Μύρτας)




15.6.09

Το Νέο Μουσείο Ακρόπολης ανοίγει τις πύλες του



Η πολυαναμενόμενη και πολυαναβληθείσα τελετή εγκαινίων του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης ορίστηκε τελικά για τις 20 Ιουνίου, όπου θα ανοίξει επιτέλους τις πύλες του για το ευρύ κοινό. Μπετό, γυαλί, ατσάλι και φυσικά μάρμαρο, είναι τα υλικά που επιλέχτηκαν για να χτιστεί ο νέος χώρος που θα φιλοξενήσει τα γλυπτά του Παρθενώνα και όλους τους πολύτιμους θησαυρούς που στεγάζονταν μέχρι τώρα στο παλιό μουσείο, καθώς και τα ευρήματα που βρέθηκαν στα θεμέλια του κτηρίου. Για το δάπεδο του ισογείου έχει χρησιμοποιηθεί διάφανο γυαλί, ώστε να αναδειχτεί ατόφια μια αρχαία γειτονιά της Αθήνας με συνεχή πορεία άνω των χιλίων χρόνων, από την αρχαιότητα μέχρι και το Βυζάντιο, η οποία ανακαλύφτηκε κατά τη διάρκεια ανέγερσης του κτηρίου.

Η διαδρομή στην 5χιλιετή πορεία του Ιερού Βράχου, που ως τώρα περέμενε καταχωνιασμένη μέσα σε αποθήκες, ξεκινά για τον επισκέπτη από την εντυπωσιακή ράμπα, οι προθήκες της οποίας είναι γεμάτες από λουτροφόρους – αγγεία που χρησιμοποιούνταν για το γαμήλιο λουτρό της νύφης και του γαμπρού και που εμφανίζονται στο κοινό μετά από μισό αιώνα. Μια γιγάντια γλαύκα που έχει τοποθετηθεί στην είσοδο – σύμβολο της αρχαίας Αθήνας – γίνεται το σύμβολο του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης. Στη συνέχεια, ο επισκέπτης μπορεί να περιδιαβεί ανάμεσα στα αρχαϊκά αναθήματα που αναπτύσσονται σε έναν τεράστιο ηλιόλουστο χώρο, έχοντας τη δυνατότητα να θαυμάσει ένα ανακάτεμα από εντυπωσιακά ευρήματα, από τις αρχαϊκές Κόρες και τους Ιππείς μέχρι τις Καρυάτιδες (πλην βέβαια της μίας που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, θύμα κι αυτή της αρχαιολατρείας-καπηλείας του λόρδου Έλγιν). Πάνω στα ψηλά τους βάθρα και λουσμένες από το φως που εισχωρεί μέσα από τα γυάλινα ανοίγματα της οροφής που αναδεικνύουν τις χρωματικές τους αποχρώσεις, μπλέκονται μέσα σε ένα δάσος κιόνων, ενώ στο φόντο διαγράφονται οι φόρμες των αρχιτεκτονικών γλυπτών από τους αρχαϊκούς ναούς, που για πρώτη φορά αναπτύσσονται σε όλη τους την έκταση σε έναν ενιαίο χώρο. Εντύπωση κάνει επίσης το σμήνος από Νίκες από το θωράκιο (μαρμάρινο προστατευτικό) γύρω από τον ναό της Αθηνάς Νίκης, που είχε μήκος 50 μ.

Το αποκορύφωμα της επίσκεψης συντελείται βέβαια στην περίφημη αίθουσα των γλυπτών του Παρθενώνα, η οποία βρίσκεται στο τρίτο επίπεδο του Μουσείου και έχει το προνόμιο να επικοινωνεί οπτικά με τον ναό πάνω στον Ιερό Βράχο. Εδώ παρουσιάζονται όλα τα σωζόμενα μέρη της ζωφόρου του Παρθενώνα, έργο του Φειδία, όπου αναπαριστάται η ιερή πομπή των Παναθηναίων (τα 130 μέτρα δηλαδή από τα 160 μέτρα που ήταν το ολικό της μήκος), και αυτά που βρίσκονται στην Ελλάδα, τα οποία βέβαια παρουσιάζονται στην αυθεντική τους μορφή, αλλά και τα κλεμμένα από τον Έλγιν γλυπτά, τα οποία εξακολουθούν και βρίσκονται μέχρι σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, και παρουσιάζονται σε μορφή αντιγράφων. Η διαφορά είναι ευδιάκριτη εξαιτίας της διχρωμίας που υπάρχει ανάμεσα στα πρωτότυπα και τα εκμαγεία, αποτελώντας ένα εύγλωττο σχόλιο για τον διαμελισμό του μνημείου και την επιτακτική κλήση επανένωσής του στον χώρο που δημιουργήθηκαν, στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης και κάτω από τον αττικό ουρανό.

Η περιήγηση συνεχίζεται με αναθήματα της κλασικής, ύστερης αλλά και ρωμαϊκής περιόδου, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται αγάλματα θεοτήτων, ενεπίγραφες στήλες, προτομές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ρωμαίων αυτοκρατόρων και άλλων ιστορικών προσώπων.

e-ticketing

Με την έναρξη λειτουργίας της νέας ιστοσελίδας του Μουσείου, http://www.theacropolismuseum.gr/, οι επισκέπτες θα μπορούν να περιηγηθούν στους χώρους, την ιστορία και τον τρόπο λειτουργίας του, θα ενημερώνονται για τις συλλογές, τα εκπαιδευτικά προγράμματα, τις υποδομές, την προσβασιμότητα, το ωράριο λειτουργίας. Μέσα από την ιστοσελίδα επίσης, εφαρμόζεται για πρώτη φορά σε ελληνικό μουσείο το σύστημα του e-ticketing. Πέρα από τη διαχείριση του ωραρίου και την αποφυγή ενδεχόμενης συμφόρησης στις ουρές αναμονής στις εισόδους, παρέχεται η δυνατότητα στον επισκέπτη, από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου κι αν βρίσκεται, να προσδιορίζει με ακρίβεια τη μέρα και την ώρα επίσκεψής του στο μουσείο. Η ιστοσελίδα θα ξεκινήσει να λειτουργεί από σήμερα, 15 Ιουνίου. Το Σάββατο, μάλιστα, 20 Ιουνίου, οι ανά τον κόσμο επισκέπτες της ιστοσελίδας θα μπορούν να παρακολουθήσουν σε απευθείας μετάδοση την τελετή εγκαινίων του μουσείου, στην οποία θα παραβρεθούν πολλοί αρχηγοί κρατών.

Για τις τρεις πρώτες μέρες λειτουργίας του μουσείου (21, 22, 23 Ιουνίου) πρόσβαση στο Μουσείο θα έχουν μόνο οι επισκέπτες που θα έχουν εξασφαλίσει ηλεκτρονικά το εισιτήριό τους. Τα εισιτήρια αφορούν σε τρεις χρονικές ζώνες (9 π.μ., 11 π.μ. και 6 μ.μ.) ανά ημέρα και δεν θα ξεπερνούν τα 250 εισιτήρια ανά χρονική ζώνη. Από τις 24 και μετά, οι επισκέπτες θα μπορούν να τα προμηθεύονται και επί τόπου, από τα ταμεία του Μουσείου. Η αξία του εισιτηρίου θα ανέρχεται στο 1 ευρώ ως το τέλος του 2009, ενώ το 2010 θα αυξηθεί στα 5 ευρώ (συγκριτικά να παραθέσω την τιμή των εισιτηρίων στα μουσεία της Βενετίας, που ήταν 14 ευρώ. Η ίδια τιμή ισχύει και για το Λούβρο).


Πάνω στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αεροπαγίτου και σε απόσταση λίγων μέτρων από την είσοδο της Ακρόπολης, το ΝΜΑ εκτείνεται σε μια έκταση 14.000 τ.μ. σε τρία επίπεδα, με βιοκλιματική και αντισεισμική τεχνολογία που εξασφαλίζει σωστές συνθήκες φωτισμού και θέρμανσης και οχύρωση απέναντι σε σεισμούς μέχρι και 10 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, και έχει την ικανότητα υποδοχής 10.000 επισκεπτών ημερησίως. Υπολογίζεται ότι θα υποδέχεται περί τα 2 εκατ. επισκέπτες το χρόνο και ευελπιστεί να αποτελέσει ένα άνοιγμα στην κοινωνία, ένα καινούργιο σημείο αναφοράς πολιτιστικού τουρισμού για την πρωτεύουσα και να σταθεί ικανό να αναθερμάνει το ενδιαφέρον για την Αθήνα και τον πολιτισμό της από τους ξένους και για την Αθήνα και τον πολιτισμό της από τους ντόπιους.

8.6.09

Σαπφώ - η δέκατη Μούσα

Τα ποιήματά της έχουν διασωθεί αποσπασματικά, θραύσματα λυρισμού, αρκούν όμως για να την εντάξουν στις κορυφαίες διαχρονικά ποιήτριες όλου του κόσμου. Πολλοί έχουν χαρακτηρίσει τη Σαπφώ ως την ενσάρκωση της Ποίησης, ωστόσο η ίδια παραμένει ανάμεσα στις «γνωστές άγνωστες» της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αφού το κέντρο βάρους συνηθίζει να πέφτει σχεδόν αποκλειστικά στο περίφημο λεσβιακό θέμα που έχει συνδεθεί με το όνομά της, παρά στην ίδια ως προσωπικότητα.

Και ενώ τα μυκηναϊκά χρόνια έχουν κατανοηθεί από το ευρύτερο κοινό, χάρη στα έπη του Ομήρου, και η κλασική Ελλάδα του Περικλή έχει αναλυθεί εξονυχιστικά από πλειάδα επιστημόνων και μελετητών ανά τον κόσμο σε σημείο κορεσμού, με την εποχή της Σαπφούς, το πρώτο δηλαδή μισό του 6ου αι π.Χ. δε συμβαίνει το ίδιο. Από τους περισσότερους μελετητές η αρχαϊκή εποχή θεωρείται μια μεταβατική περίοδος για την Ελλάδα, τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της οποίας γίνονται εμφανή στην τέχνη, ιδιαίτερα στη γλυπτική και αγγειογραφία, όπου κανείς διαπιστώνει την αγωνία του καλλιτέχνη να ξεπεράσει όλα τα τεχνικά προβλήματα εκείνα που θα τον οδηγήσουν στο αποκορύφωμα της κλασικής ωριμότητας. Είναι μια πρώιμη εποχή του ελληνικού πολιτισμού, με την οποία λίγοι θα είχαν ασχοληθεί αν δεν υπήρχε η Σαπφώ να τη στιγματίσει με το έργο της. Γιατί η ποίηση της Σαπφούς έρχεται να φωτίσει μια ολόκληρη εποχή, που ως τότε βρισκόταν στα αζήτητα, και κοντά σε αυτήν να αρχίσουν να ανασύρονται σιγά-σιγά όλοι οι προκάτοχοι και σύγχρονοι με αυτήν ποιητές από την αφάνεια, συμπληρώνοντας τελικά όλες τις βαθμίδες εξέλιξης της ελληνικής ποίησης.

Η Σαπφώ φτιάχνει ποίηση σε μια εποχή που δεν έχει ξεφύγει ακόμα από την ολοκληρωτική υποταγή στο θείο. Ημίθεοι και ήρωες ζουν μέσα από τους μύθους και τους λατρευτικούς θρύλους της κάθε περιοχής και γίνονται κομμάτι της ζωής των ανθρώπων, οι οποίοι τους λατρεύουν και τους υμνούν εξισώνοντάς τους με τους θεούς. Είναι μια εποχή που παλεύει να απαγκιστρωθεί από την επική ηρωική ποίηση, όπου ο ποιητής παρέμενε ανώνυμος στη σκιά του έργου του, και στρέφει την προσοχή προς το εγώ, οδηγώντας πλέον τον καλλιτέχνη να αντιμετωπίσει τον περίγυρό του σαν άτομο. Η Σαπφώ δημιουργεί με εργαλεία καινούργια, άθικτα σχεδόν. Ας μην ξεχνάμε ότι τα ομηρικά έπη (Ιλιάδα-Οδύσσεια) - από τις πρώτες ουσιαστικά σοβαρές προσπάθειες γραφής αμιγώς λογοτεχνικού λόγου που έχουν διασωθεί – έχουν γραφτεί όχι πάνω από δυο γενιές νωρίτερα. Η λογοτεχνική γλώσσα τώρα ανακαλύπτεται, τώρα εξελίσσεται. Δεν υπάρχουν ακόμα μυστικά και συμβολισμοί, δεν υπάρχει κορεσμός, είναι φρέσκια και άμεση, κάτι που καθρεπτίζεται στην ποίηση της Σαπφούς.

Γεννημένη κάπου ανάμεσα στο 617 και 612 π.Χ. η ποιήτρια προέρχεται από αριστοκρατική οικογένεια της Λέσβου. Πηγές μαρτυρούν πως είχε παντρευτεί κάποιον πλούσιο από την Άνδρο και είχε αποκτήσει μια κόρη. Οι πολιτικές αναταράξεις στη Λέσβο την οδήγησαν εξόριστη στη Σικελία. Ξαναγύρισε πίσω στη Μυτιλήνη το 586, γύρω στα τριάντα της χρόνια και χήρα. Εκεί δημιούργησε έναν κύκλο από συντρόφισσες και μαθήτριες και ασχολήθηκε με την δημιουργία λυρικών ασμάτων. Γράφει στην αιολική διάλεκτο. Την ίδια εποχή στη Λέσβο ζούσαν ο ποιητής Αλκαίος και ο πολιτικός Πιττακός, ο οποίος συγκαταλέγεται στους επτά σοφούς. Σχετικά με την εμφάνισή της, αναφέρεται πως ήταν μικροκαμωμένη και μελαχρινή, χαρακτηριστικά που απείχαν κατά πολύ από το ιδεώδες ομορφιάς της εποχής. Δεν ξέρουμε πόσο έζησε, δεν υπάρχει καμία μαρτυρία γι’ αυτό, υπολογίζεται όμως πως θα πρέπει να πέθανε περί το 570-560 π.Χ.

Δύο από τα στοιχεία της βιογραφίας της έχουν εξάψει το ενδιαφέρον των μελετητών της: η αναφορά στο θέμα της ομοφυλοφιλίας καθώς και η αυτοκτονία της εξαιτίας του περιφρονημένου έρωτά της, αφού για χάρη του όμορφου Φάωνα, ρίχνεται στη θάλασσα – το δεύτερο έχει αμφισβητηθεί ως μύθευμα.

Με το τέλος της εξορίας της στη Σικελία, η Σαπφώ, χήρα πια και με μια κόρη επιστρέφει στη Μυτιλήνη. Εκεί δημιουργεί έναν κύκλο από νεαρά κορίτσια, τα οποία έμεναν μαζί της και εκεί διδάσκονταν τις μουσικές τέχνες, τους καλούς τρόπους και τις οικιακές εργασίες. Έμεναν εκεί μέχρι τη στιγμή του γάμου τους, οπόταν και επέστρεφαν στα σπίτια τους. Για το χαρακτήρα αυτού του κύκλου έχει χυθεί πολύ μελάνι. Μερικές από τις θέσεις που έχουν υποστηριχθεί είναι πως η Σαπφώ τελούσε ρόλο διευθύντριας ενός ας πούμε οικοτροφείου θηλέων. Άλλοι, στηριζόμενοι στις επικλήσεις της στη θεά Αφροδίτη, πως υπήρξε ιέρεια της θεάς. Κάποιοι παρομοίασαν τον κύκλο με έναν θίασο προς τιμή των Μουσών, με τη Σαπφώ σαν διευθύντρια μουσικής Ακαδημίας. Στον αντίποδα των μελετών στάθηκε αμέσως η άποψη πως δεν θα έπρεπε να αποδοθεί κανένας επίσημος επαγγελματικός χαρακτηρισμός, αφού τα θέματα της Σαπφούς είναι εντελώς ιδιωτικής φύσεως, άρα τα κορίτσια που μαζεύονταν γύρω της ήθελαν μόνο να ακούσουν ποιήματα, ίσως και να τραγουδήσουν ή να εξασκηθούν στα επιθαλάμια τραγούδια του γάμου. Αυτή η άποψη βέβαια αντικρούει στο γεγονός ότι πολλά από τα κορίτσια στέλνονταν από τις οικογένειές τους από μακρινά μέρη, καθώς και από το ότι στη Λέσβο εκείνης της εποχής υπήρχαν κι άλλοι αντίστοιχοι κύκλοι-σχολές που λειτουργούσαν παράλληλα με εκείνον της Σαπφούς – έχουν διασωθεί τα ονόματα της Γοργώς και της Ανδρομέδας – τις οποίες μάλιστα η Σαπφώ έβλεπε ως αντίζηλους. Εκεί που δεν χωρά αμφιβολία είναι πως ο χαρακτήρας του κύκλου της Σαπφούς είχε λατρευτικό χαρακτήρα, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τις πολυάριθμες επικλήσεις θεοτήτων (της Αφροδίτης, της Ήρας, των Μουσών, των Χαρίτων) και πως επρόκειτο για έναν κλειστό κύκλο αγωγής των θηλέων και διαμόρφωσης της προσωπικότητάς τους με βάση τις μουσικές τέχνες και συνδεδεμένο με την λατρεία γενικότερα. Είχε μυητικό χαρακτήρα, σκοπός του οποίου ήταν να προετοιμάσει με παιδαγωγικό τρόπο τα νέα κορίτσια για τον ρόλο της ενήλικης έγγαμης ζωής ως συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς.

Και εδώ τίθεται το περιβόητο θέμα της παιδεραστίας ως μέρος αυτής της διαπαιδαγώγησης. Κατά την αρχαιότητα η παιδεραστία, τόσο των αγοριών όσο και των κοριτσιών, είχε παιδαγωγική λειτουργία και ήταν άμεσα συνδεδεμένη με το κυρίαρχο ιδανικό του κάλλους. Το να είναι κανείς ο ωραιότερος, ιδιαίτερα κατά την αρχαϊκή εποχή, δεν ήταν απλά τίτλος τιμής, ήταν σημάδι θεϊκό, το ορατό σημάδι της Αρετής. Η παθιασμένη λατρεία του Ωραίου, που κύρια έκφανσή του αποτελούσε η σωματική ωραιότητα, επέδρασε στην ελληνική ζωή σαν ένα έντονα αισθησιακό στοιχείο, δημιουργώντας την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ξεδιπλώθηκε ο θεσμός της παιδεραστίας. Για να ανταποκριθεί στο αριστοκρατικό ιδεώδες, ο νέος έπρεπε να είναι όχι μόνο αθλητικός και ωραίος αλλά και καλλιεργημένος και κάτοχος του αριστοκρατικού τρόπου ζωής. Κεντρική θέση στην εκπαίδευση είχε ο παιδαγωγός, η δουλειά του οποίου ήταν να προπαρασκευάσει το νέο στον ρόλο του ενήλικα. Μέρος της εισόδου στον κόσμο των ενηλίκων αποτελούσε και η σεξουαλική μύηση. Ήταν κανόνας και βίωμα, ήταν προϋπόθεση, όσο κι αν μας ξενίζει εμάς σήμερα ως αντίληψη.

Η Σαπφώ πέθανε σε μεγάλη για την εποχή εκείνη ηλικία. Ήταν ήδη καταξιωμένη και είχε γίνει γνωστή σε όλη την Ελλάδα, προπάντων στην Αττική, όπου διοργάνωναν και γιορτές προς τιμήν της. Ο Σόλων ευχήθηκε να είχε αποστηθίσει ακόμα ένα άσμα της πριν πεθάνει. Ο Σωκράτης δήλωσε πως εκείνη και ο Ανακρέων του έμαθαν τον Έρωτα. Οι αλεξανδρινοί λόγιοι την συμπεριέλαβαν στον Κανόνα των εννέα μεγάλων λυρικών ποιητών. Ακόμα και οι Ρωμαίοι υποκλίθηκαν στο ταλέντο της. Ο Οράτιος εξυμνεί τη Σαπφώ σαν μια αοιδό, που στο άκουσμα του τραγουδιού της πετρώνουν και βουβαίνονται οι σκιές του Άδη. «Παρόλο που δεν ήταν παρά μοναχά μια γυναίκα» - έτσι άρχισε ο Αριστοτέλης. κάνοντας αναφορά στην υστεροφημία της – «έγραφε με τόλμη και σωστή τεχνική σαν άντρας», ενώ ο Πλάτωνας την ύμνησε σε επίγραμμα ως τη δεκάτη Μούσα. Σαν ποιήτρια ήταν αδιαφιλονίκητα κυρίαρχη στον χώρο της λυρικής ποίησης. Οι συχνές παραθέσεις γραμματικών και ρητόρων των ελληνιστικών χρόνων αποδεικνύουν ότι τα ποιήματά της θεωρούνταν πρότυπα γραφής. Και ενώ ο Μεσαίωνας τη φανταζόταν εντελώς συγκεχυμένα και αόριστα σαν μια θρυλική ελληνίδα ποιήτρια, η Αναγέννηση και ο Ουμανισμός την αντιμετώπισαν με λατρεία και σεβασμό θεωρώντας την ενσάρκωση άφθαρτης ποιητικής δόξας.

Όπως και να’ χει, η Σαπφώ συγκαταλέγεται στις κορυφαίες ποιήτριες όλων των εποχών και παρόλη την αποσπασματική μορφή του έργου της, εξακολουθεί και επηρεάζει μέχρι σήμερα το παγκόσμιο λογοτεχνικό – ποιητικό γίγνεσθαι, ενώ έργα της περιλαμβάνονται σε όλες τις σύγχρονες ανθολογίες λυρικής ποίησης.

Ομορφόθρονη αθάνατη Αφροδίτη,
κόρη του Δία, σου δέομαι, δολοπλέχτρα,
με πίκρες και καημούς μη, Δέσποινα,
παιδεύεις την ψυχή μου

μα έλα μου, αν και κάποτε, από πέρα
μακριά, το κάλεσμά μου όμοια αγροικώντας,
ήρθες, το πατρικό παλάτι αφήνοντας
και το χρυσό σου αμάξι

ζεύοντας κι όμορφα στρουθιά πετώντας
γοργά στη γη σε φέρανε τη μαύρη
παν’ απ’ τον ουρανό με φτεροκόπημα
πυκνό μες στον αιθέρα

κι ως έφτασαν ταχιά, χαμογελώντας
με την αθάνατη όψη, ω μακαρία,
με ρώτησες σαν τι και πάλι να’ παθα,
τι σε καλώ κοντά μου,

τι λαχταρά η ψυχή μου η φρενιασμένη
τόσο πολύ να γίνει; - «Ποια και πάλι
θες η Πειθώ να φέρει στην αγάπη σου;
Σαπφώ, ποια σ’ αδικάει;

Γιατί αν φεύγει, γοργά ξοπίσω θα’ ρθει
κι αν δε παίρνει σου δώρα, θα σου φέρει,
τώρα αν δε σ’ αγαπάει, θα σ’ αγαπήσει
και δίχως να το θέλει».

Ω, έλα μου και τώρα, κι απ’ τις μαύρες
τις έγνοιες λύσε με, κι ό,τι ν’ αληθέψει
ποθεί η ψυχή μου τέλεσ’ το κι ατή σου
συ γίνε ο βοηθός μου.